Nagising ako nakahiga sa isang malambot na kama. Ang kwarto ay mabango ng pabango. Nag-iikot agad ang mga mata ko sa paligid. "Nasaan ako?" tanong ko sa sarili ko.
"Labanos, ayos ka lang ba?" agad na tanong ni Cassandra. Mabilis akong bumangon sa kama at bigla kong hinawakan ng mahigpit ang braso ni Cassandra nang makita ko si Don Miguel na nakaupo sa isang silya sa gilid ng kwarto.
Mabilis na hinawakan ni Cassandra ang kamay ko at tumingin ng diretso sa mga mata ko.
"Huwag kang matakot sa kanya, Labanos. Mabait si Don Miguel," bulong niya. Kaya dahan-dahan kong ibinaba ang kamay ko at tumingin kay Don Miguel. Agad siyang tumayo mula sa kanyang upuan at lumapit sa akin bago nagsalita.
"Kailangan mo munang magpahinga, Maria, at uminom ka ng gamot mo sa tamang oras para mapabilis ang paggaling mo." Pagkatapos, binigyan niya ako ng isang maliit na kahon.
Sinuri ko muna ito bago ko kinuha sa kanya, at saka ko siya pinasalamatan.
Pagkatapos ng nangyari, agad kaming umalis ni Cassandra at dumiretso sa maisan.
"Ayos ka lang ba, Labanos?" tanong ni Aling Kapra pagdating namin.
"Mas mabuti kung magpahinga ka muna. Huwag ka nang mag-ani ngayon," payo ni Don Miguel.
"Pero Aling Kapra, kaya ko pa namang mag-ani ng mais. Konting sakit lang ito, hindi naman ako mamamatay," mabilis kong pangangatwiran.
"Kahit na, Labanos, kailangan mo pa ring alagaan ang sarili mo. Magpahinga ka muna." Agad kong sinunod ang payo ni Aling Kapra. Umupo ako sa ilalim ng puno habang pinapanood ang mga kasama kong nag-aani ng mais.
"Baka hindi ako makakaani bukas dahil sa nangyayari sa akin ngayon," pabulong kong sabi sa sarili. Napabuntong-hininga ako at tumingin sa isang maliit na kahon ng karton.
Ang hirap talaga kapag hindi marunong magbasa at magsulat. Naisip ko na naman si Mama. Nasaan kaya siya ngayon? Talaga bang nakalimutan na niya ako? Ano kaya ang buhay niya ngayon? Buhay pa kaya siya? May nangyayari ba sa kanya? O baka tama si Tiyang Susan na ayaw akong makita ni Mama. Kaya niya ako ibinigay kay Tiyang Susan.
"Labanos, mukhang malalim ang iniisip mo," sabi ni Cassandra. Mabilis akong tumango at saka inabot sa kanya ang isang kahon ng gamot.
"Cass, paki-basa naman nito? Ano bang nakasulat sa gamot na binigay ni Don Miguel sa akin?" diretso kong tanong sa kanya. Agad naman kinuha ni Cassandra ang gamot at binasa ito.
"Paracetamol pala, Labanos. At saka, ihanda mo na ang mga gamit mo. Magdidilim na. Uwi na tayo sa Barangay Santana. Bukas ng umaga tayo babalik dito para tapusin ang pag-aani ng mais," sabi ni Cassandra.
"Oh, Labanos, bakit ka nakatingin sa akin ng ganyan? May mali ba sa sinabi ko?" Mabilis akong umiling sa kanya at nagsalita.
"Salamat, Cass. Lagi ka lang nandiyan para sa akin.
Alam mo, kaibigan kita, Labanos. At parang kapatid na rin kita," tugon ni Cassandra.
"Oh, pala, kung may oras ka, pumunta ka sa bahay. Tuturuan kita magbasa at magsulat bago ako umalis," agad akong tumingin sa kanya nang marinig ko ang sinabi niya.
"Aalis ka? Saan ka pupunta, Cass?" diretso kong tanong.
Sa Maynila, tinawagan ako ni Ate Kring-Kring para mag-apply ng trabaho doon. "Huwag kang malungkot, Labanos. Ilang taon lang ako, tapos babalik ako rito para mag-bisita," agad niyang sagot.
Huminga ako nang malalim at tinanong siya,
"Kailan ka aalis, Cass?"
"Sa susunod na linggo, Labanos. Mag-ingat ka rito, ha? At alagaan mo ang sarili mo."
"Cass, malayo ba ang Maynila? Gusto ko ring pumunta roon. Hahanapin ko si Mama sa Maynila, pero..."
"Pero ano, Labanos?" sagot ni Cassandra.
"Hindi ko alam ang itsura niya, Cass. Wala nga akong litrato niya. Paano ko siya mahahanap at makikilala roon?"
"Cassandra, Labanos," tawag ni Aling Kapra. Mabilis kaming tumingin sa kanya, kinuha ang mga bag namin mula sa lupa, at lumapit sa kanya.
"Aalis na tayo. Babalik tayo bukas para tapusin ang pag-aani," sabi ni Aling Kapra.
"Babalik din ba ako, Aling Kapra?" diretsong tanong ko.
"Kaya mo pa bang mag-ani?" agad niyang tanong.
"Opo, Aling Kapra," diretso kong sagot.
"Sige, dadalhin kita bukas. Pero kailangan mong gumaling, ha? At minsan, alagaan mo ang sarili mo. Huwag puro trabaho; kailangan mo ring magpahinga, Labanos," payo niya.
"Opo, Aling Kapra," nakangiti kong sagot.
Pag-uwi ko, nakita kong nakatayo si Tiyang Susan sa pinto.
"Saan ka nanggaling, Maria?" agad niyang tanong.
"Nag-aani ako ng mais, Tiyang Susan," sagot ko.
"Bakit hindi mo ako sinabihan na bumaba ka sa bundok? Hindi ba pinagbilinan na kita na huwag bumaba, Maria? Bakit ba napaka-matigas ng ulo? Sinusubukan mo ba akong suwayin ngayon?" sabi niya.
"Hindi po ganoon, Tiyang Susan. Bumaba lang po ako para mag-ani ng mais," sagot ko.
"Tiyang Susan? Masakit po," diretso kong sabi habang hinahawakan niya ang tenga ko. Pagkatapos ay pumasok kami sa bahay, at itinulak niya ako papasok sa kwarto ko.
"Simula ngayon, bawal ka nang lumabas ng bahay, Maria!
Pero Tiyang Susan, wala tayong makakain kung mag-i-stay lang ako sa loob buong araw," mabilis kong pangangatwiran sa kanya.
"Isa pang salita, Maria, at sisirain ko ang bibig mo. Kapag sinabi kong manatili ka sa loob, manatili ka sa loob. Naiintindihan mo ba?" Agad akong tumahimik matapos marinig ang mga sinabi niya at tumango bilang pagsang-ayon.
"Simula ngayon, bawal ka nang lumabas ng kwarto mo."
"Tiyang Susan, pakinggan mo ako. Ipapaliwanag ko ang lahat," pagmamakaawa ko sa kanya habang hawak ang kamay niya.
Tinulak niya ako palayo, dahilan para matumba ako sa gilid ng kama. Masakit iyon; malakas siya nang itulak niya ako. Tiningnan niya ako ng matalim at masakit na tingin.
Pagkatapos, malakas niyang sinara ang pinto at ni-lock ito.
"Tiyang Susan, pakiusap, wag po," pagmamakaawa ko sa kanya. Nai-lock na naman niya ako sa kwarto. Tumulo ang luha ko habang nakaupo ako sa matigas na kama. Bakit ayaw akong pababain ni Tiyang Susan sa bukid? Hindi ko maintindihan. Wala naman akong ginagawang masama.
Mabilis kong hinubad ang jacket ko. Nagtrabaho ako sa bukid buong araw at wala akong pagkakataong maligo, pero heto ako, nagpapalit ng damit kahit hindi pa nakakaligo. Nararamdaman ko ang kati sa buong katawan ko, pero ano pa ang magagawa ko? Hindi naman ako makakalabas dito.
Nasa kalagitnaan ako ng pagpapalit ng damit nang biglang bumukas ang pinto. Nanlaki ang mga mata ko sa gulat nang makita kong pumasok si Tatang Danilo. Dali-dali kong kinuha ang tuwalya na nakasabit sa dingding at ibinalot sa aking sarili.
Nakita kong pinagmasdan ako ni Tatang Danilo mula ulo hanggang paa habang may dalang timba ng tubig.
"Nagdala ako ng tubig para sa'yo, Maria, para makapaghilamos ka," sabi niya, inilagay ang timba sa harap ko.
"Salamat po, Tatang," sagot ko.
"Maria, patawarin mo na ang Tiyang Susan mo," sabi niya habang hinahaplos ang buhok ko.
Bigla akong nakaramdam ng takot nang hawakan niya ang mahaba kong buhok at amuyin ito. Mabilis akong lumayo sa kanya.
"Huwag kang matakot sa akin, Maria. Hindi ako masamang tao," sabi niya habang papalapit sa akin. Biglang dumating si Tiyang Susan at galit na tumitig kay Tatang Danilo.
"Ano'ng ginagawa mo, Danilo?" agad na tanong ni Tiyang Susan.
"Nagdala ako ng timba ng tubig kay Maria. At bakit mo siya kinukulong sa kwarto niya, eh hindi pa nga siya naliligo at amoy araw pa rin?" sagot ni Tatang Danilo.
"Danilo, alam ko ang gawain mo. Huwag kang magtangkang gawin ang iniisip mo. Baka putulin ko yang malaking ahas mo," babala ni Tiyang Susan.
"Wala akong ginagawang masama kay Maria. Para na siyang anak ko, Susan. Ano sa tingin mo sa akin, ha? Manyak? Hindi ako ganoong tao," sagot ni Tatang Danilo.
"Hindi ka nga manyak, Danilo; bobo ka lang. Akala mo hindi ko alam ang ginagawa mo. Nakakahiya ka. Buhay pa ako; nilalagyan mo na ako ng tae sa ulo," diretsong sagot ni Tiyang Susan.
Nakatayo ako sa may pintuan, pinapanood silang magtalo sa harap ko.
Mabilis na lumabas ng kwarto ko si Tatang Danilo, at sumunod naman agad si Tiyang Susan.
Naririnig ko pa rin sila mula sa kinaroroonan ko; nag-aaway pa rin sila. Mabilis akong naghilamos, nagbihis, at nahiga sa matigas na kama.