"Maria, pwede bang makausap sandali?" sabi niya, sumusunod sa akin at nagsasalita.
"Ano ba talaga ang nangyayari sa'yo, Maria? Alam mo bang lagi akong bumabalik sa Barangay Santana, at lagi akong pumupunta sa ilog, umaasang makita ka doon?"
"Bakit?" "Senyorito?" sagot ko, huminto sa paglalakad at humarap sa kanya.
"Hindi ka na natatakot ngayon? Naalala ko noong una kitang nakita, sobrang takot ka sa akin. Kinagat mo pa nga ako," ipinakita sa akin ang braso niya na may marka ng kagat ko.
Agad kong tinignan ang braso niya; nakita ko ang marka ng ngipin ko mula nang kagatin ko siya ng sobrang diin.
"Hoy! Nakita ko 'yon; nakangiti ka," sabi niya.
"Ano naman masama sa pagngiti, Senyorito? Lahat naman ng tao ngumingiti, di ba?" direktang sagot ko sa kanya.
"Sige na, nagbibiro lang ako. Ang sungit mo naman! Mas maganda ka kapag nakangiti ka; para kang Birhen Maria," pang-aasar niya. Diretso ko siyang tinitigan at sinabi,
"Senyorito, 'Pakiusap,' iwan mo na ako." Tumingin siya sa akin at sumagot,
"Gusto ko lang naman na maging kaibigan ka, Maria. Wala namang masama doon, di ba?" Huminga ako nang malalim at muling tumingin sa kanya.
Agad na kumunot ang noo ko nang makita ko ang malapad niyang ngiti na nakapaskil sa kanyang labi habang nakaharap sa akin.
"Senyorito, pwede po bang tumigil na kayo at umuwi na? Wala po ba kayong trabaho sa inyo? Kanina pa kayo nakasunod sa akin dito sa bukid na parang anino?" Tumawa siya ng sandali at umiling bago sumagot.
"Wala akong trabaho ngayon. Bakasyon ko. Babalik ako sa Maynila next week; pasukan na ulit." Agad ko siyang tinitigan, nagulat.
"Nag-aaral ka sa Maynila, Senyorito?" diretso kong tanong. Tumango agad siya.
"Bakit ayaw mo akong umalis, no?" pang-aasar niya. "Huwag kang mag-alala, babalik ako rito sa bakasyon ko," dagdag niya.
"Ayos ka lang ba, Maria? May nasabi ba akong mali, o may hindi ka nagustuhan?" Umiling ako sa kanya at nagsimulang maglakad. Sumunod siya sa likod ko.
Nanlaki ang mga mata ko sa gulat nang kunin niya ang basket na puno ng gulay mula sa kamay ko. Kanina ko lang kinuha ang mga gulay na ito sa bukid para lutuin ngayong hapon. Ito ang hapunan namin ngayong gabi.
Biglang naalala ko si Simon. Ganyan din siya sa akin noong nabubuhay pa siya, kinukuha ang balde ng labada na dala ko.
"Ayos ka lang ba?" tanong niya. Mabilis akong tumango at tumigil sa paglalakad, umupo sa ilalim ng malaking puno.
"Maria, ayos ka lang ba talaga?"
"Naalala ko lang siya, Senyorito," agad kong sagot.
"Sino?"
"Natatandaan mo ba yung lalaking nakita mong kasama ko sa daan noon?"
"Oo, akala ko nga kapatid mo siya. Nakita ko kung paano ka niya pinoprotektahan, Maria. Noong mga panahong iyon, natatakot ako sa kanya, natatakot akong baka mali ang sagot ko. E di yari ako."
"Gusto mo bang makita siya? Tutulungan kita," sabi niya. Agad na tumulo ang luha sa mga mata ko.
"Hoy! Wag kang umiyak dito. Baka isipin ng mga tao na may ginagawa akong masama sa'yo. Tingnan mo, nakatingin na sa atin ang mga tao."
"Hayaan niyo muna akong umiyak, Senyorito. Gusto ko lang ilabas lahat ng sama ng nararamdaman ko." Agad niyang inilagay ang kamay niya sa balikat ko at marahang hinagod ito. Pagkatapos, ipinatong niya ang ulo ko sa balikat niya.
"Umiyak ka kung kailangan mo. Huwag mong pigilin ang nararamdaman mo o ang bigat ng dinadala mo."
“Alam kong darating ang araw na ang gabing ginugol mo sa pag-iyak ay magdadala ng ngiti sa iyong labi. Makakaraan din ito sa takdang panahon, Maria,” sabi niya habang nakaupo kami sa ilalim ng malaking puno.
"Anak, anong nangyayari sa'yo? Bakit namamaga na naman ang mga mata mo?" diretsong tanong ni Nanay Posey sa akin pagkarating ko ng bahay.
"Wala po, Nay," mabilis kong sagot habang inilalapag ang mga gulay na kinuha ko kanina sa bukid.
"Magpahinga ka muna, ha? Oh, uminom ka muna ng tubig," habang inabot sa akin ang isang basong tubig.
"Salamat po, Nanay," agad kong tugon at kinuha ang baso mula sa kamay niya.
Agad akong lumingon kay Senyorito Angelo na nakatayo sa may pintuan, nakangiti habang nakatingin sa akin.
"Senyorito, ano'ng ginagawa n'yo riyan? Pasok kayo sa bahay," diretsong sabi ni Nanay Posey kay Senyorito Angelo.
"Mabilis siyang pumasok sa bahay. Pasensya na po sa aming simpleng tahanan, Senyorito," sabi ni Nanay Posey sa kanya.
"Salamat po, Aling Posey," inihatid ko lang si Maria, tugon niya, umupo at pinasadahan ng tingin ang bahay.
"Bakit hindi ka na lang maghapunan dito, Senyorito?" dagdag ni Nanay Posey.
"Salamat po, Aling Posey. Sa bahay na po ako kakain." Mabilis siyang tumayo mula sa kanyang upuan at nagpaalam, ngunit nag-alinlangan nang may iabot si Nanay Posey.
"Ibigay mo ito kay Don Miguel, Senyorito," aniya, inaabot ang isang malaking plastic bag na puno ng ampalaya.
"Salamat po, Aling Posey,"
Pagkaalis ni Senyorito Angelo, agad kong tinanong si Nanay Posey tungkol kay Don Miguel, na nabanggit niya kay Senyorito Angelo kanina.
"Nay, may tanong po ako. Sino po ba itong Don Miguel na pinag-uusapan niyo, Nay?" Tumingin siya sa akin bago sumagot.
"Si Don Miguel Acosta, Anak, ang may-ari ng ilang ektarya ng pananim sa kabila ng plantasyon ng pinya natin." Bigla kong nahawakan ang laylayan ng palda ko nang marinig ang sagot niya.
"Bakit, kilala mo ba siya, Anak?" Tiningnan ko muna siya at huminga ng malalim bago sumagot.
Agad kong sinalaysay sa kanya ang buong kwento.
"Huwag kang mag-alala, anak. Mabait si Don Miguel. Hindi siya masamang tao. Lagi siyang pumupunta rito sa bukid at bumibili ng gulay at pinya sa atin. Mababait ang mga anak niya. Ang panganay ay nasa Maynila, nag-aalaga ng sariling negosyo nila roon. Minsan lang siya umuuwi sa isang taon para magbakasyon. Si Senyorito Angelo ang pangalawang anak ni Don Miguel. Magtatapos siya ngayong taon bilang abogado. Ang bunso ay si Senyorito Crisanto."
Magkapatid lang sila sa ama, parehong anak ni Don Miguel. Wala nang ibang babaeng tumira sa kanya kundi si Donya Soledad, ang ina ni Crisanto. Sobrang higpit ng ama ni Don Miguel. Kontrolado niya ang lahat ng tao sa paligid niya, pati na ang kanilang mga buhay.
"Ganoon po ba, Nay?" agad kong tugon.
"Oo, anak,"