Munting Lihim

Unang Paglisan

Huling gabi na nila iyon sa bahay namin at sa huling pagtatabi namin sa pagtulog, hindi ko maiwasang hindi mapaiyak. Sa totoo lang, ayaw kong makita niyang umiyak ako. Palagi kasi niyang sinasabing babae lang daw ang umiiyak. Kung ang isang lalaki ay umiiyak, bakla raw ito. Maraming beses na niya akong tinutukso. “Ah, umiiyak na naman. Bakla! Bakla!” kapag ganyang iiyak ako dahil sa pang-aasar niya at hindi ako makaganti. Kaya pipigilan ko na lang ang aking sarili. Marahil ay paraan din niya iyon upang huwag akong umiyak. Kasi, kapag nakita ng nanay ko at ng nanay niyang umiiyak ako dahil sa pang-aasar niya, sigurado, katakot-takot na sermon ang aabutin niya.

Alas-10 ng gabi. Nakahiga na kaming pareho, magkatabi sa kama. Nakatihaya siya habang ako ay nakatagilid, inilingkis ko ang isa kong kamay sa kanyang dibdib. Hindi maalis-alis sa aking isip na iyon na ang huli naming pagtatabi sa pagtulog. Matinding lungkot ang aking nadarama. Parang hindi ako makahinga; pakiramdam ko ay sobrang sikip ng aking dibdib, lalo na kapag sumisingit ang mga masasayang alaala namin ni Kuya Andrei na ang iniisip ko sa pagkakataong iyon ay hindi na maaaring mangyari pa: ang aming harutan, ang aming habulan, ang paliligo namin sa ilog, ang kanyang pang-aasar, at higit sa lahat, ang kanyang pagka-overprotective at pag-aalaga sa akin. Pilit kong nilabanan ang sariling huwag umiyak.

Ngunit dahil sa tindi ng aking nadarama, hindi ko rin nakayanan ang aking sarili. Tila may sariling pag-iisip ang aking mga luha na kusang dumaloy na lamang sa aking mga mata. Wala akong nagawa kundi ang hayaan silang pumatak nang pumatak. Hindi ako nagsalita upang hindi mapansin. Nagkunwari akong tulog, ang mukha ay isinubsob sa unan habang ang isa kong kamay ay nakalingkis sa kanyang dibdib. Nagawa kong itago ang aking pag-iyak... ngunit hindi ang aking paghikbi.

Naramdaman kong tumagilid si Kuya Andrei at dumampi sa aking buhok ang kanyang kamay na marahang humaplos dito. Hinayaan ko lang siya. Ayokong makita niya ang aking pag-iyak. Ayokong pagsabihan niya akong bakla.

Maya-maya, pilit na isiniksik niya ang kanyang kamay sa unan na itinakip ko sa aking mukha. Noong nakapa niya ang aking panga, hinawakan niya ito at hinawi paharap sa kanyang mukha. Wala akong nagawa kundi ang humarap sa kanya, ang mukha ko ay basang-basa pa ng mga luha at pilit na pinigilan ko ang aking paghikbi.

Tinitigan niya ang aking mukha. Noong napansin niya ang patuloy na pagdaloy ng aking mga luha sabay ng aking paghikbi, pinahid niya ang mga ito sa kanyang palad. “Di ba sabi ko, bakla lang ang umiiyak? Bakit ka umiiyak?” ang marahan niyang boses, ramdam ko ang matinding pagkaawa niya sa akin. Hindi niya ako tinukso.

“Mamimiss kita kuya, eh…” ang pautal-utal kong sagot gawa nang patuloy kong paghikbi habang ang malalaking butil ng luha ay patuloy pa rin sa pagdaloy sa aking pisngi.

“Talaga…?”

“O-opo.”

“Akala ko ba matutuwa ka dahil wala nang mang-aasar sa iyo?”

“Mamimiss ko iyong pang-aasar mo.” Ang mabilis ko ring sagot na inosenteng-inosente, hindi nakuha ang sarkastiko niyang biro.

Napangiti siya ng hilaw. “Mas mamimiss ko ang kakulitan mo. Ikaw lang yata ang nag-iisa kong bunso. Kahit kailan, espesyal ka sa akin. Walang kahit sino mang papalit sa iyo rito sa puso ng kuya mo. At tandaan mo… babalik ako rito. Di ba sinabi ko na sa iyo iyan?”

“K-kailan pa iyon? Matagal pa…”

“Malapit lang iyon.” Ang sambit niya sabay dampi ng kanyang mga labi sa pisngi ko. Niyakap niya ako nang mahigpit. Sinuklian ko ang mahigpit niyang yakap.

Habang patuloy pa rin ang aking paghikbi at pag-iyak, hinawakan ng dalawa niyang kamay ang aking mukha. Hinaplos-haplos ito. “Tahan na… huwag ka nang umiyak.”

Ngunit patuloy pa rin ako sa aking paghikbi. Inilapit niya ang mukha niya sa mukha ko, halos magpang-abot na ang aming mga labi at mistulang malulusaw ako sa titig niya, halos dalawang pulgada lang ang layo ng mga mata ko sa mga mata niya. “Gusto mo bang halikan kita?”

Naaamoy ko pa ang preskong hininga na nanggaling sa mismong loob ng kanyang bibig. Langhap ko pa ang amoy ng toothpaste.

Tumango ako. Halik lang naman. Natural lang naman ang halik. Kahit nga pusa namin ay hinahalikan ko. Ngunit hindi ko inaasahan ang ibang klaseng halik na ginawa niya sa akin. Idinampi niya ang kanyang mga labi sa aking mga labi! Doon ako nawindang sa ginawang iyon ni Kuya Andrei. Naturete ang utak ko. Hindi ko alam kung magpupumiglas o hahayaan na lang siyang paglaruan ang aking bibig. Ngunit nanaig sa aking isip ang lungkot sa kanyang nakaambang paglayo. Mamimiss ko siya; mahal ko ang Kuya Andrei ko. Bago pa man ako nakapalag, naramdaman kong unti-unti rin akong nasarapan sa patuloy niyang pagsipsip sa aking mga labi, lalo na noong ibinaling ko ang aking paningin sa kanyang mga mata na nakapikit, na mistulang sarap na sarap sa kanyang ginagawa. Dahil dito, tuluyan nang nahinto ang aking pag-iyak. Nahinto rin ang aking paghikbi. Panandalian kong nalimutan ang matinding lungkot na aking nadarama.

Nakipikit na rin ako. Noong naramdaman ko sa aking bibig ang kanyang dila na ibinundol-bundol at pilit na ipinasok sa kaloob-looban, ibinuka ko ang aking bibig. Narinig ko ang mahinang pag-ungol ni Kuya Andrei. Naki-ungol na rin ako bagamat hindi ko alam kung para saan ang ungol na iyon.

Maya-maya lang, bumaba ang bibig niya sa aking leeg. Nakiliti man, inangat ko pa rin ang aking ulo upang bigyang laya siya sa kanyang pagsipsip at pagdila sa parteng iyon ng aking katawan.

Ngunit hindi ko rin natiis ang kiliti. Nagtatawa na ako at itinulak ko ang ulo niya. “Kuya… nakikiliti ako!!! Kuyaaaaa!!!” ang pigil kong pagsigaw.

Para siyang biglang nagising sa isang mahimbing na pagkatulog. Nakita ko na lang ang kanyang mga labi na bumigay para sa isang ngiti. Tumawa siya. “Ay sorry…” sambit niya sabay yakap na naman sa akin at lapit ng kanyang mukha sa aking mukha.

“P-para saan iyon?” ang inosente kong tanong, tinitigan ang kanyang mga mata.

“Ang alin?” ang bulong niyang tanong na nag-iinosentehan.

“Iyong halik?”

“Ah iyon ba? Para hindi mo ako malilimutan.”

“Hindi naman talaga kita malilimutan eh.”

“Mas lalong hindi mo na ako malilimutan niyan.”

Tahimik.

“Nagustuhan mo ang halik ko?” ang tanong niya.

Tumango ako. Hindi ko rin alam kung bakit ako tumango. Parang wala lang naman iyon sa akin. Parang isa lang sa mga laro at kulitan namin. Parang kagaya lang nang kapag naliligo kami at hihilurin ko ang likod niya; iyong kakagat-kagatin niya ang aking dibdib kapang nanggigil siya. Parang isa lang sa mga ganoon.

“Gusto mo bang halikan kita uli?”

“Ayoko sa leeg! Nakikiliti ako eh!” ang sagot ko.

“E, di huwag sa leeg. Problema ba iyan.”

“Sige...”

Naglapat muli ang aming mga labi. Niyakap niya ako nang mahigpit; nakiyakap na rin ako. Umungol siya; naki-ungol na rin ako. Ipinikit niya ang kanyang mga mata; ipinikit ko rin ang akin. Ikiniskis niya ang dila niya sa aking dila at kaloob-looban ng aking bibig, pinilit ko ring gayahin iyon. Parang naglalaro lang kami, naghaharutan, naghahabulan, nag-eespadahan, gamit ang aming mga dila.

Maya-maya, kumalas siya sa aming paghahalikan. “M-may ipagagawa ako sa iyo na lalong hindi mo pa ako malilimutan” ang sambit niya.

“A-ano?”

“Masahe lang naman.”

“S-sige.” Ang sagot ko. Palagi ko naman kasi siyang minamasahe sa katawan. Normal lang naman ang masahe.

Ngunit nabigla ako dahil tumihaya siya at hinubad ang kanyang brief kung saan tumambad sa aking mga mata ang tigas na tigas at naghuhumindig niyang p*********i. Noong tuluyan nang nahubad ang kanyang brief, nanatili syang nakatihaya.

Gusto kong tumawa nang malakas dahil tirik na tirik ang kanyang p*********i at hindi naman niya kailangang hubarin pa ang kanyang brief kung masahehin ko lang siya. “Bakit mo hinubad ang brief mo?” ang tanong ko.

“Masahiin mo...” sabay nguso sa harapan niya.

“Bakit dati hindi ka naman nahubad ng brief kapag minamasahe kita?” ang tanong ko uli, hindi nakuha ang ibig niyang sabihin.

“Iyan kasi ang mamasahiin mo!”

Doon na ako nagulat. “Huwaaaaa! Bakit iyan? Hindi ko naman minamasahe iyan dati eh!”

“Eh… di masahiin mo na siya ngayon.”

Bigla rin akong nahinto. Nagdadalawang-isip. Sa edad kong pito, alam kong masagwa iyon. “Eh…” ang nasambit ko na lang.

“Sige na bunso… kapag minasahe mo iyan, hindi mo talaga ako malimutan. Promise. Mahal mo naman si Kuya Andrei, di ba?”

Tumango ako.

“Iyan naman pala eh… Mahal ko rin naman ang bunso ko eh.”

Dahil sinabi niya, wala akong nagawa kundi ang tumalima. Umupo ako sa gilid niya. “P-paano ba m-mamasahiin iyan?” ang puno ng kainosentehan kong tanong. Noon ko lang kasi nalaman na puwede palang masahiin ang ari ng isang lalaki.

“Ganito iyan…” hinawakan ng kaliwang kamay niya ang kanyang ari at itinaas-baba ang kamay niya ng ilang beses. Pagkatapos ay inutusan na ako, “Ikaw na… ganyan lang kadali.”

Naninibago man, inabot ng isa kong kamay ang kanyang ari ngunit dahil mataba ito, hindi ko ito nahawakan ng buo. Hinawakan ko pa rin at itinaas-baba ko ang aking kamay na nakahawak dito.

Habang ginagawa ko iyon, nagtatanong naman ang aking isip kung bakit gusto niya iyon; kung bakit pinagawa niya sa akin iyon; at kung bakit noon lang. Hindi ko talaga maintindihan. Lalo akong nalito nang makita ang hitsura niya habang ginagawa ko iyon. Para siyang sarap na sarap. Marahan pa niyang inindayog ang kanyang katawan sa bawat pagtaas baba ko ng aking kamay na nakahawak sa ari niya.

“Dalawang kamay ang ihawak mo tol…” ang bulong niya.

“Kuya naman eh… nangangawit na ako eh…” ang himutok ko.

“Huwag kang mag-alala tol. Malapit na… malapit na. Please???”

At hinawakan ng dalawa kong kamay ang p*********i niya.

“Hayan… Sige tol, bilisan mo lang, bilisan mo lang tol. Malapit na. M-malapit na tol!”

Kahit nahirapan, binilisan ko na lang ang pagtaas baba ng dalawa kong kamay sa kanyang ari bagamat hindi ko talaga alam kung bakit at kung ano ang ibig niyang sabihin sa sinasabi niyang “malapit na”.

Hanggang sa mistula na siyang nagdedeliryo at malalagutan ng hininga. Umuungol siya at pabilis nang pabilis ang kanyang paghinga at ang pagdiin ng kanyang harapan sa aking kamay. Pakiwari ko ay lalo pang lumaki ang ari ni Kuya Andrei, mistula itong lumobo na parang puputok ang ulo. Ewan ko rin ba; sa ginawa kong iyon, may kakaibang init akong naramdaman sa aking katawan; sa nakitang tirik na tirik na ari ni Kuya Andrei at sa postura na rin niyang bakas ang sarap sa kanyang mukha.

Dahil gusto kong pagbigyan siya sa kanyang utos na bilisan ko pa ang pagtaas-baba ng aking mga kamay sa ari niya, sa kabila pa ng aking pangangalay, inilapit ko ang aking mukha sa kanyang ari, bahagyang nakabuka pa ang aking bibig sa pagco-concentrate. Habang nasa ganoong sitwasyon akong nakatutok sa aking ginagawa at naghinatay sa kung ano man ang ibig niyang sabihin sa “malapit na”, nabigla na lang ako noong sabay sa pagpakawala niya ng pigil na ungol, pumulandit ang kanyang likido galing sa kanyang ari at tumama ito sa aking mukha, ang iba ay pumasok sa aking bibig.

“Eeeeeeeewwwwwwwwww! Ano iyan??? Kadiri!!! Ang sigaw ko sabay bitiw ko sa kanyang ari.

“Ituloy mo tol! Ituloy mooooo! Huwag mong bitiwan!” ang mabilis din niyang sabi.

Sa pagkabigla, muli kong hinawakan ang ari niya at itinuloy ang pagtaas-baba ng kamay ko sa kabuuan ng kanyang ari, ni hindi ko man lang nagawang huminto at linisin muna ang aking mukha at idura ang dagtang pumasok sa aking bibig.

Hanggang sa naramdman ko na lang na tila nanghihina siya, ang kanyang ari ay pumipintig-pintig at binabaltak niya ang kanyang paa kapag nasasagi ng aking kamay ang ulo ng kanyang ari.

Hininto ko na ang pagtaas-baba ko sa kanyang ari noong hinawakan na niya ang aking kamay na tila nakikiliti na sa aking ginawa. Pareho kaming habol-habol ang paghinga; siya, dahil sa naramdamang sarap at ako, dahil sa sobrang pagod. Hinila ko ang kumot namin at pinahid ang aking mukha. Nagulat talaga ako sa nasaksihang likidong pumulandit galing sa ari ni Kuya Andrei. Ang buong akala ko, ihi lamang ang lumalabas sa ari ng isang tao. “A-ano iyon kuya? Kadiri naman! Nalunok ko pa ang iba ah! Ang pakla ng lasa! Malansa!”

Ngunit tawa lang ang isinagot niya.

“Ano nga iyon???” ang paggiit ko pa, ang boses ay may halong pagkainis.

Tumayo siya, hinugot ang marumi niyang damit at pinunasan ang sarili. Pagkatapos, naupo sa gilid ng kama, nanatiling hubad ang katawan, ang kanyang p*********i ay bahagyang lumambot na nakalaylay sa kanyang harapan.

Pinaupo niya ako sa gilid ng kama, sa tabi niya. Umakbay siya sa akin. “Basta, ang nangyari na iyon ay lihim lang natin ha?”

“Bakit?”

“Kasi, kapag ang dalawang tao ay sobrang close sa isa’t-isa, kagaya natin… dapat sila ay may isa, dalawa, o maraming lihim. Kapag wala silang lihim, hindi sila ganyan ka close. Hindi nila ganyan kamahal ang isa’t-isa. Ngunit kapag may lihim sila” sabay kindat sa akin, “…lalong hindi nila malilimutan ang isa’t-isa. Kasi, may lihim nga sila. At ako... mahal ko ang bunso ko at ikaw, mahal mo naman din ang Kuya Andrei mo, di ba?”

“O-opo.” ang inosente kong sagot.

“Hayannnn... Kaya, iyan ang lihim natin. At tayong dalawa lamang ang nakakaalam ng lihim ko.”

“Bakit po siya lihim? Masama ba iyan?”

“Hindi ah! May mga bagay lamang na dapat mong ilihim. Kagaya nang kapag tumae ka, hindi mo dapat itong ipinagsasabi, di ba? Masama ba ang tumae? Hindi. Pero dapat lihim mong gagawin ito.”

“E kasi mabaho kapag sa gitna ng maraming tao ka tumae.” Sagot ko naman sabay tawa.

Natawa rin siya. “Tama.”

“P-pero bakit iyong sa iyo, hindi naman mabaho. Bakit lihim iyon?” ang tanong ko uli.

“Ganito iyan... Halimbawa ikaw, kaya mo bang maghubad sa maraming tao? At lalo na kung nakatirik pa ang iyong ari?”

“Hindi.”

“Mabaho ba iyan?”

“Hindi.”

“Masama ba?”

“Hmmmm… kasi bastos.”

“Masama ba ang bastos? Pumapatay ba ng tao ang bastos?”

“Hindi”

“O… pareho lang ang mga iyon sa ating munting sikreto. Maaring bastos, ngunit hindi naman masama.”

Hindi ako nakaimik. Nag-isip. Tama nga naman siya.

“Promise hindi mo sasabihin kahit kanino ang lihim natin ha?”

“Opo. Promise po kuya…”

“Ngunit huwag mo ring gawin sa iba ang ipinagawa ko sa iyo ha?”

“Opo. Bakit po hindi?”

“Kasi hindi maganda. Kapag ginawa mo iyan sa iba, iisipin nila bakla ka.”

“Bakit ikaw pinagawa mo sa akin?”

“Kasi nga lihim lang natin. Upang maalala mo ako. Di ba aalis ako?”

“E… paano iyan, wala akong lihim sa iyo. E hindi mo ako maalala?”

“Anong wala? Meron.”

“Ano?”

“Iyong ginawa mo sa akin. Lihim din iyon. Di ba sabi ko huwag na huwag mong gagawin sa iba iyon? Iyon na iyon. Sa akin mo lang maaaring gawin iyon. Kasi nga, lihim natin. Para sa atin lang ang lihim na iyon. Sa akin lang puwede mong gawin iyon…”

“Bakit sa iyo ko lang gagawin iyon?”

“Kasi... close nga tayo, di ba? Mahal na mahal ka ni Kuya Andrei at mahal mo rin ang Kuya Andrei. Naiintindihan kita, naiintindihan mo ako. Hindi ko ipagsasabi ang lihim natin. Pero kapag sa iba mo gagawin ito, pagtatawanan ka nila, ipagsasabi nila ang ginawa mo. Di ba nakakahiya iyon?”

Hindi na ako sumagot. Tiningnan ko na lang ang kanyang mukha. Kahit hindi niya sinagot ang aking tanong tungkol sa malagkit na mapaklang likidong lumabas sa kanyang p*********i, hindi ko na rin iginiit pa ito. Ang mas nangingibabaw sa aking isip sa pagkakataong iyon ay ang kanyang pag-alis. Ito ang nagbigay sa aking puso ng matinding sakit. Namalayan ko na lang ang pagpatak muli ng aking mga luha.

“Bakit ka pa kasi aalis eh!” tumayo ako at nagmaktol, ang aking mga paa ay ibinagsak-bagsak ko pa sa sahig.

“Aalis ako kasi… hahanapin ko ang aking kapalaran sa Maynila. Aalis ang aking mga magulang kung kaya ay naroon din ako kung saan sila pupunta upang tumulong, sumuporta…”

“Bakit sila aalis? Bakit hindi na lang kayo dito tumira? Kagaya ngayon?” ang tanong ko na para bang ganoon lang kasimple ang buhay; na titira na lang ang pamilya nila sa amin, doon kakain, doon matulog at wala nang iba pang iisipin.

Napabuntong hininga siya, tiningnan ako. Marahil ay nag-iisip kung paanong paliwanag ang gagawin upang maintindihan ko nang maigi. “Alam mo… minsan sa buhay ng tao ay may mga pagkakataong mapipilitan kang lumayo sa nakasanayan mong lugar o sa mga taong mahal mo.”

“Bakit?”

“Upang maghanap ng magandang oportunidad o pagkakataon upang umunlad o makaahon sa hirap. Ang iba, upang hanapin ang kanilang kaligayahan, ang kanilang suwerte, ang kanilang kapalaran. Ang iba rin ay upang matuto...”

“Bakit?”

“Kapag malaki ka na, malalaman mo rin ito. Nakakita ka na ba ng mga inakay na ibon?”

“Opo…”

“Parang ganyan din ang buhay. Ngayong bata ka pa, katulad ka sa isang inakay na dapat ay nasa isang pugad lamang, inaalagaan, pinapakain ng mga magulang na ibon kasi… hindi mo pa kayang lumipad at kulang pa ang iyong kaalaman sa paglipad sa malalayong lugar. Ngunit kapag lumaki ka na, wala ka na ring choice kundi ang lumisan sa iyong pugad, lumipad...”

“Bakit iiwanan niya ang pugad?”

“Upang maghanap ng makakain, pumunta sa mga lugar na malalayo, i-enjoy ang ganda ng mundo, harapin ang mga hamon sa buhay. Lilisanin din niya ang pugad upang matuto siyang mabuhay sa sarili niyang paraan at pagsisikap, dahil darating ang araw na iiwanan din siya ng kanyang nanay. At kapag nangyari iyon at hindi siya natutong mamuhay na mag-isa, o maghanap ng pagkain para sa sarili, mamamatay siya.”

“Bakit saan naman pupunta ang nanay?”

“Kapag… pumanaw na ito, tatanda at mamamatay. O kaya ay gagawa muli ng panibagong pugad para sa bago niyang mga inakay.”

“Bakit ikaw? Hindi ka pa ba marunong sa buhay?”

Napangiti siya sa huli kong tanong. “Hayy…. Kulittttt!!!” Ang sagot niyang nakulitan na. “Oo, kulang pa ang aking kaalaman sa buhay. Kaya kailangan kong matuto, pumunta sa ibang lugar, hanapin doon ang mga bagay na makapagbibigay sa akin ng magandang opotunidad, kaalaman, at pagkakataon sa buhay.”

“Kapag marunong ka na, babalik ka rin dito?”

“Oo… babalik ako rito. Babalikan kita. Syempre, ikaw ang bunso ko. Tutulungan kita, tuturuan kita upang matuto ka rin sa buhay.”

“Talaga kuya?”

“Oo...”

“Promise mo yan, ha?”

“Promise...”

Tahimik. Hindi na ako umimik. Sinabi niya eh. Nangako naman siya na babalik. Masakit mang tanggapin, wala akong magawa.

Humiga siya sa kama, nakatihaya. Inunat niya ang kanyang dalawang bisig habang nakatingin sa akin. “Halika, hug na lang sa kuya…”

Humiga na rin ako, isinampa ko ang aking katawan sa ibabaw ng katawan niya, tinanggap ang kanyang yakap. Niyakap ko rin siya. Sa aming ayos, nagmistula siyang isang tatay na pinapatulog sa ibabaw ng kanyang dibdib ang kanyang anak na sanggol.

Ngunit halos hindi rin ako nakatulog. Ang tanging isip ko ay ang pag-alis niya. Kinabukasan, maaga siyang nagising. “Tara tol… may ibibigay ako sa iyo.” Ang sambit niya.

Tinungo namin ang lagayan ng pala, kinuha ang isang sapling ng puno, iyon maliit na itatanim pa lang, nakabalot pa ang ugat nito sa itim na plastic, marahil ay binili niya ito.

“Anong kahoy iyan?” ang tanong ko.

“Mangga. Itatanim ko ito sa harap ng bahay ninyo ‘tol… alaala ko sa iyo. Alaala natin. Habang wala ako, ito ang alagaan mo. Kapag ginawa mo iyan, parang ako na rin ang inaalagaan mo.”

Tinumbok niya ang harap ng bahay, may sampong metro ang layo mula sa aming hagdanan. Sumunod ako, naupo sa gilid ng kinatatayuan niya habang pinagmamasdan ko ang kanyang pagbungkal sa lupa. Noong naitanim na niya ang puno, humarap siya sa akin, ang kanyang mukha ay nababalot sa pawis. “Alagaan mo iyan ha?” ang sambit niya, turo sa punong itinanim.

Tumango lang ako. Madali namang alagaan iyon kasi didiligan ko lang naman.

Bumalik kami sa loob ng bahay. Sa kuwarto ko, itinuloy niya ang pag-impake sa kanyang mga dadalhin habang nakaupo lang ako sa gilid ng kama at pinagmamasdan siyang nag-aayos ng kanyang mga dadalhin. “O... may gusto ka ba sa mga damit ko? Bibigyan kita.” Ang sambit niya habang lumingon sa akin.

Walang imik na tumayo ako at dinampot ang isang asul na t-shirt na may stripes na pula. Nagandahan kasi ako sa t-shirt niyang iyon. Pansin kong palagi niya itong isinusuot.

Tiningnan niya ako. “Gusto mo iyan?”

Tumango ako.

“Pinakapaborito ko ang t-shirt na iyan. Pero ibibigay ko iyan sa bunso ko...” sabay kuha nito sa aking kamay at isinukat sa aking likod. “Ay... anluwag pa pala!” ang sambit niya. “Gusto mo ba talaga siya?”

“Opo...”

“O sige... itago mo na lang muna at kapag malaki ka na, saka mo isuot ha? At kapag nagkita na tayo muli, gusto kong makitang suot-suot mo iyan...”

“Opo...”

Tinupi niya ito, binalot ng papel atsaka ibinigay sa akin. “Ingatan mo iyan...”

Kinabukasan, inihatid namin sina Kuya Andrei at kanyang mga magulang patungo sa terminal ng bus patungong Maynila. Syempre, sobrang close ng mga pamilya namin at alam kong pati ang aming mga magulang ay parehong nalulungkot sa pag-alis nila. Noon lang yata nangyari na naghiwalay sila.

Habang naghihintay kaming lahat sa bus na kanilang sasakyan, dinala ako ni Kuya Andrei sa pier na malapit lang sa terminal. Hindi ko malilimutan ang insidenteng kinarga niya ako patungo roon, at pinagalitan ako ng aking inay noong nakitang nagpakarga ako sa Kuya Andrei ko.

“Hayaan nyo na po, inay. Huling paglalambing na lang ito sa akin ni bunso…” ang sagot ni Kuya Andrei. Kinarga niya talaga ako. Iyon bang pagkargang nakaharap ako sa kanya at ang dalawa kong paa ay nakalingkis sa kanyang baywang habang hawak-hawak naman ng kamay niya ang aking puwet upang hindi ako malaglag. Ako naman, syempre, mahigpit ko siyang niyayakap.

Bago makarating sa pier, pumasok muna kami sa isang photo center at nagpakuha ng litrato. Dalawang posisyon ang kinunan sa amin. Ang isa ay magkatabi kaming naupo, inakbayan niya ako at ang mga mukha namin ay nagdikit, at ang pangalawang kuha ay nakakandong ako sa kanya habang ang dalawa niyang kamay ay inilingkis sa aking katawan. Parang mag-ama lang.

Noong na-develop na ang litrato, pinaghatian namin ang mga ito. May pang wallet size, may pang-album. Tapos, sinulatan niya ng dedications ang likod ng mga litrato para sa akin, “Para sa aking pinakamamahal na bunso… lagi mong tandaan, mahal na mahal ka ni kuya.” Mayroon ding, “Alagaan mo palagi ang sarili, mag-aral nang mabuti at magpakabait. Love ka ni kuya”, “Huwag mong kalimutan si Kuya Andrei mo ha?”, “Ma-miss ko ang pinakamakulit ngunit pinakamamahal kong bata sa buong mundo… Mwah! Mwah! Mwah!”

Ang isinulat ko naman sa litrato niya ay simple lang, syempre, grade 1 pa lang ako noon. “I love you kuya Andre.”, “Mamimiss kita Kuya Andrei…”, “Sana babalik ka kaagad kuya.”

Bumili rin siya ng dalawang maliliit na album, tig-iisa kami, upang gawing lagayan ng aming mga litrato. “Ingatan mo ang mga iyan ‘tol ha? Para lagi mong nakikita ang pogi mong Kuya Andrei…”

Pumasok din kami sa isang kainan na nasa gilid lang ng photoshop. Umorder siya ng beer. Dahil busog pa ako, softdrinks na lang ang inorder niya sa akin, at syempre, ang pinakapaborito kong puto. Sobrang daming puto nga ang inorder niya. “Hindi natin mauubos iyan kuya…”

“Ibalot mo ang hindi mo makakain upang kahit mamayang gabi, sa kuwarto mo, makakain mo pa rin ang kinain nating puto ngayon. Parang nariyan pa rin ako sa tabi mo.”

Tumango lang ako.

“Kakantahan kita ‘tol…” sabay tayo at tinumbok ang videoke machine sa restaurant na iyon. Magaling kasing kumanta si Kuya Andrei. Naalala ko nga, palagi silang nagba-bonding ng itay ko kasi pareho sila ng hilig sa pagkanta at paggigitara. Kapag nasa bukid ang itay, palagi niyang ginagamit ang gitara nito.

Kinuha niya songbook sa ibabaw ng videoke machine. Noong nahanap na ang kanyang kanta, naghulog siya ng coin sa machine slot. Kinuha niya ang mikropono, tumabi sa akin at binuklat ang mga litrato namin sa album na dala-dala namin. Inilatag niya ang mga iyon sa mesa.

Noong nagsimula nang tumugtog ang videoke, inilingkis niya ang kanyang bisig sa aking baywang atsaka kumanta -

*Yesterday I felt the wind blowing 'round my shoulder

Feel like I'm getting older, still I can't forget your face

Separated by a million miles of ocean

My heart still feels emotion, even in this lonely place

Old photographs and places I remember

Just like a dying ember, that's burned into my soul

Even though we walk the diamond-studded highways

It's the country lanes and byways, that makes us long for home

Lately I just find my mind has turned to dreamin'

Making plans and scheming, how I'm gonna get back home

But deep down inside I know it's really hopeless

This road I'm on is endless, we climb our mountains all alone

----------------------------------------------

*Old Photographs. Jim Capaldi

----------------------------------------------

Pilit kong inunawa ang kahulugan ng kanta; kung ano ang ibig sabihin nito. Ngunit dahil bata pa ako at English pa ang kanta, hindi ko ito lubos na maintindihan. Ngunit hindi ko rin maiwasang hindi malungkot. Kasi, sa himig pa lang, malungkot na. Atsaka may binanggit din na “old photographs”, may “places”, may “remember”, para bang sa isip ko lang ay patungkol ito sa pag-alis niya.

“Bakit iyan ang pinili mo para sa akin?” ang tanong ko.

“Kasi, photographs, mga litrato…” turo niya sa litrato namin. Kapag na-miss mo ako, ang gusto ko ay kakantahin mo iyan. Kasi ang ibig sabihin, natatandaan ko pa ang ang mga litratong ito, ang lugar na ito, ang mga alaala natin. Kapag kinanta mo iyan habang tinitingnan mo ang mga litrato natin, ang ibig sabihin ay nararamdaman mo rin ako…”

At doon, biglang pumatak ang aking mga luha. Pakiramdam ko kasi ay palapit nang palapit na ang aming paghihiwalay; ang aking pag-iisa. “Opo kuya...” ang sagot ko na lang habang lihim kong pinahid ang aking luha. Nang napansin niyang nagpahid ako ng luha, tinulungan niya akong pahirin ang mga iyon ng kanyang palad. “Huwag ka nang umiyak...”

Tumango lang ako at pinigil ang sariling huwag umiyak.

“Pag-aralan mong kantahin ang kanta natin ha? Kanta natin iyan. Mag-aral ka ring maggitara. Magpaturo ka sa itay mo. Kapag nakabalik na ako rito, kantahan mo sa ha? Basta, promise mo sa akin na pag-aralan mong kantahin iyan.”

“O-opo kuya… Ano pong pamagat niyan kuya?”

“Old Photographs”

“Ay old na pala siya…”

“Oo… lumang litrato. Kasi, sa paglipas ng panahon, kapag malaki ka na, luma na rin ang mga litrato natin. Ngunit kahit luma na iyan, babalikan pa rin natin ang ating mga nakaraan, ang mga alaalang nakakabit sa mga litrato natin.”

“Kagaya ng ano?”

“Kagaya ng pagkanta ko sa iyo, kagaya ngayon nagsama tayong dalawa, kagaya ng pagpalitrato natin nito, kagaya ng mga ginagawa natin sa kuwarto mo, ang sabay nating pagtulog, ang ating yakapan, harutan, biruan, tawanan… lahat nang iyon.”

“Pati pang-aasar mo sa akin…”

Napangiti siya ng hilaw. “Pati ang kakulitan mo.”

Napangiti rin ako.

Tahimik.

“Basta huwag mong kalimutan ang lahat ha?”

“Opo…”

Pagkatapos namin sa restaurant na iyon, dumeretso na kami sa pier. Tinumbok namin ang sementadong hagdanan pababa; sa sea level mismo kung saan ang mga malalaking bato ay bahagyang nakalubog sa dagat at maaaring pagtaguan. Ang lugar mismo ay nakatago rin sa mga taong dumadaan. Mistula kaming magsing-irog. Habang nakaupo siya sa bato, nakakandong naman ako sa kanya. “Huwag mong kalimutan ang ating munting lihim ha? Ingatan palagi ito at huwag sasabihin kahit kanino.”

“Opo kuya…”

“Anong gagawin mo mamaya? Nag-iisa ka na lang sa kuwarto mo?”

Sa tanong niyang iyon, hindi ko nagawang sumagot. Pakiwari ko ay may bagay na bumara sa aking lalamunan. Hindi ko ito kayang pigilin. Napahikbi. Iyon bang sinabi nilang pag-iiyak ng isang batang walang kamuwang-muwang na inagawan ng kendi? Ngunit sa akin, hindi lang kendi ang nawala kundi ang mismong tao kung saan ay ang buong buhay ko ay umiikot sa kanya. Ang taong itinuturing kong idolo, kuya, hero, protector, best friend, barkada, tatay; ang nag-iisang taong tinitingala ko, nagturo sa akin ng kung anu-anong bagay, minahal na parang siya lang ang kaisa-isang tao sa mundo na nagmamahal sa akin nang labis. Iyon na ang huling mga sandali ng aming pagsasama... Sumiksik sa isip ko kung gaano kahirap ang matulog sa aking kuwarto sa unang gabing wala na siya. Wala na akong kayakap, at matatakot na naman ako... Wala nang magkukuwento tungkol sa mga nakakatakot na bagay para lamang makatabi ako at mayakap.

Hinaplos niya ang aking pisngi at pinahid ang mga luha. “Tandaan mo palagi… mahal na mahal ka ni kuya. At pangako ko sa iyo, babalikan kita rito. Kaya magpakabait ka palagi ha? Mag-aral na mabuti. At sa pagbalik ko, kapag isa ka nang ganap na binata, isasama kita palagi sa pamamasyal, pagba-bonding, laro ng basketball, kung anu-ano pa.”

Tumango lang ako.

“At dapat ay matapang ka. Kagaya ni kuya, matapang. Pilitin mong huwag umiyak.” Napahinto siya sandali. “At iyong ating munting lihim, sa atin lang iyon. Dapat ay ingatan palagi at huwag ibunyag ha?” ang muli niyang pagpaalala.

Tumango uli ako.

“At huwag mong gagawin sa iba ang ginawa mo sa akin. Sa akin mo lang gagawin iyon.”

Tumango uli ako.

Nahinto siya sandali, tinaggal ang isang stainless na singsing sa kanyang daliri. “Heto, ibibigay ko sa iyo. Matagal ko nang singsing ito, lucky charm ko iyan. Pero ibibigay ko sa iyo. Alagaan mo ito kagaya ng pag-alaga mo sa ating munting lihim.” Kinuha niya ang aking kamay at isinukbit niya ito sa aking daliri.

Ngunit dahil maliliit ang aking mga daliri, sa hinlalaki niya ito ipinasok. Bagamat may kalakihan pa rin, hindi ko ito alintana. Isinuot ko pa rin.

“Hayan… malinis na ang aking daliri. Sa pagbalik ko dito, dapat ay suot mo ang singsing na iyan ha? Kasi kapag nakita ko iyan sa iyong daliri, ang ibig sabihin noon, iningatan mo ang ating lihim. Naintindihan mo?”

“Opo…”

“Kapag lumaki ka na, sigurado, kasya na rin iyan sa iyo iyan kaya isuot mo palagi.”

“Opo…”

“At ako naman, sa sunod nating pagkikita, dapat ay malinis din ang aking daliri dahil ang nag-iisa kong singsing ay nasa iyo.”

“Opo…”

“E paano naman ikaw, wala ka bang ala-ala para sa kuya?”

“Wala eh.” Ang sagot ko.

“Paano ko malalaman kapag nagkita tayo na naalala mo pa rin ang kuya?”

Nag-isip ako. Hindi ko naman kasi alam kung paano. “I-kiss na lang kita.”

Tinitigan niya ako. Hinaplos ang aking pisngi. “Puwede bang sampol na kiss para kay kuya?”

Idiniin ko ang aking mga labi sa mga labi niya. Ewan ko kung bakit doon ko naisipang idiin ang bibig ko. Marahil ay naisip ko ring iyon ang gusto niya.

Naghalikan kami. Ramdam ko ang init ng kanyang halik. Mapusok, nag-aalab. Parang iyon na ang mga huling araw namin sa mundo. Alam ko, nasasabik siya bagamat hindi ko alam kung bakit para rin akong nasarapan, nakikiliti, sa kabila ng sama ng aking loob at sa walang humpay na pagpatak ng aking mga luha.

Maya-maya, kumalas na siya. Noong tiningnan ko ang kanyang mga mata, nakita ko ang namumuong mga luha. Binitiwan niya ang isang pilit na ngiti. Alam ko, pilit niyang pinigilan ang sariling huwag umiyak. “Huwag kang umiyak! Babae lang ang umiiyak.” Ang sabi niya.

“E, bakit ikaw umiiyak ka rin?”

“Wala ah! Sinong may sabing umiiyak ako? Hindi ako umiyak! Bakit? Bakla ba ako?” ang pabiro niyang sabi. Marahil iyon ang paraan niya upang tumawa ako.

Nasa ganoon kaming sitwasyon nang, “Andrei! Alvin! Aalis na ang bus! Nasaan kayo?” Ang inay ko. Hinahanap na pala kami.

Napatingin kami bigla sa isa’t-isa. Doon, habang niyakap ako ni Kuya Andrei, hindi na niya napigilan ang mga luhang dumaloy sa kanyang mga mata. Pagkatapos, dinukot niya ang kanyang wallet sa bulsa. Binuksan ito at humugot ng dalawang daang piso at inabot sa akin. “Baon mo sa eskuwela ha? Puwede ka ring manood ng sine pagkagaling dito para hindi ka malungkot, hindi ka mag-isip na lalayo na ang kuya…”

Tinanggap ko lang ang pera habang patuloy ang pagpatak ng aking mga luha.

“Lagi mong alagaan ang sarili mo bunso ha?”

Tumango ako. Hindi na ako nakapagsalita gawa nang matinding lungkot at pag-iyak

Pinahid niya ang kanyang mga luha sa kanyang pisngi atsaka ang sa aking pisngi rin. Kinarga niya ako, umakyat muli kami sa hagdanan atsaka nagtatakbong patungo ng terminal.

Nang nasa terminal na kami, hindi kaagad siya umakyat sa bus. Nakaupo lang kami sa gilid na mga upuan sa terminal. Nang nagsimula nang umandar ang bus, saka na siya tumakbo at hinabol ito. Bago siya tuluyang pumasok, huminto siya sa pintuan, lumingon sa amin, kumaway at nag-flying kiss sa akin. Nakita ko ang pilit na ngiting ipinamalas niya sa amin. Bakas sa kanyang mukha ang matinding lungkot. Hinugot niya mula sa kanyang bag ang album ng aming litrato at sumigaw ng, “Pag-aralan mo ang kanta ha? Huwag kang mag-alala, lagi akong susulat sa iyo tol… hintayin mo lang!” atsaka pumasok na siya sa loob at hindi ko na siya nakita pa.

Iyon ang unang pinakamasaklap na tagpong nakita ko sa aking buhay. Isang paslit lang ako noong nangyari ang lahat nang iyon. Ngunit ramdam ko pa sa aking puso ang sakit. Sariwa pa sa aking isip ang masaklap na larawang iyon na iniwan sa akin ni Kuya Andrei.

Nang nakauwi na ako galing ng terminal, buong araw at magdamag akong nagkulong ng kuwarto. Mugtong-mugto ang aking mga mata sa kaiiyak. Mistula akong mababaliw sa matinding kirot ng aking puso. Kinakausap ko ang kanyang litrato, isinuot ko ang kanyang t-shirt at ang singsing, ang perang ibinigay niya sa akin ay inilagay ko sa isang kahon. Kahit ang pagkaing puto na tira namin sa restaurant na binalot ko ay hindi ko kinain. Inamoy-amoy ko lang, iniimagine na iyon din ang kinain namin sa araw ng kanyang pag-alis. Hindi ko alam kung paano maiibsan ang sakit na aking nadarama.

Dahil doon, pati ang aking inay at itay ay nabahala sa palagi kong pagkukulong sa kuwarto at pag-iyak. Pinayuhan nila ako na huwag dibdibin ang paglayo ni Kuya Andrei kasi babalik naman daw ito at kapag malaki na rin daw ako puwede naman akong pumunta ng Maynila.

Ngunit kahit anong payo nila sa akin, nasasaktan pa rin ako. Ganyan naman talaga. Kapag sariwang-sariwa pa ang sugat sa iyong puso, walang kahit ni napakagandang salita ang maaaring makakapawi rito. Kaya mag-isang tiniis ko ang lahat.

Iyon ang isa sa pinakamalungkot na bahagi ng aking buhay. Iyon din ang unang pagkakataong umiyak ako nang umiyak nang dahil lamang sa isang tao. Hindi ko lubos maintindihan kung bakit matindi ang kalungkutang nadama ko. Pitong taong gulang lamang ako noon, isang paslit, walang kamuwang-muwang sa mundo ngunit dama ko na ang sakit ng kanyang paglayo. Hindi ko alam kung bakit. Ang alam ko lang ay mahal ko ang aking Kuya Andrei.