Kuya Renan

Part 3

By: Michael JuhaEmail: getmybox@hotmail.com

Fb: Michale Juha Full

---------------------

Wala na akong nagawa pa kundi ang umiyak. Gustuhin ko mang habulin siya, mabilis siyang tumakbo. Nahiya na rin ako sa aking pinaggagawang pagsumbong sa kanyang ginawa. Kung tutuusin ay wala naman siyang masamang intensyon sa pagpagawa noon sa akin. Nagsisi ako kung bakit sinabi ko pa sa inay ang kanyang pinapagawang iyon. Nahiya na rin ako sa kanya.

Simula noon ay hindi na rin nagi-effort si Kuya Renan na hanapin ako. Parang hindi na kami magkakakilala. Nagalit siya.

Halos hindi ako mapakali sa nangyari. Parang puro mali na lang ang lahat ng nagawa ko. Sobrang guilty ko. Gusto kong puntahan si Kuya Renan sa kanila upang manghingi ng patawad ngunit ayaw ko ring malaman ng inay at magalit siya sa akin. Gusto kong mag-explain ngunit hindi ko alam kung paano. 

Isang gabi, narining kong umiiyak ang aking inay sa kanyang kuwarto, dumadaing siya sa sakit. nang tinanong ko siya, ang sabi lang niya ay wala raw iyon, napagod lang siya. Hindi ko na siya tinanong pa. Ngunit sa paglipas pa ng may isang buwan, napansin ko na ang kanyang pamamayat. Hindi na siya halos makatayo. Nang dinala ko siya sa ospital, doon ko nalaman na may breast cancer siya, at malala na raw ito.

Syempre, wala kaming pera kaya wala siyang gamot. At isa pa, ang inay na rin mismo ang umayaw dahil mamamatay rin daw naman siya dahil nga sabi ng doktor, Nasa acute stage na ito at hindi na maaaring lunasan pa. Ang sabi niya ay handa na raw siyang mamatay. Doon na ako nag-iiyak. Naisip ko kasi na wala na nga akong itay, ang inay ko naman ay mawawala. Ang sakit lang isipin na mag-isa na lang ako sa mundo at walang kapamilya, walang nagmamahal. Wala rin kasing mga kapatid ang inay at ang mga kamag-anak niya ay nasa malalayong lugar.

Sobrang nakakaawa ang kalagayan ng aking inay. Lalo pa tuloy akong naawa sa aking sarili. Iyon bang gusto mong maging superman, may kapangyarihan na gawin at lutasin ang lahat ng problema ngunit hindi mo magawa dahil tao ka lang at bata pa. At ang masaklap pa ay parang ayaw nang lumaban ng inay. Ni ang pagkain niya ay halos hindi na niya ginagalaw. Wala raw siyang gana.

May ibang mga kapitbahay na dumalaw, nagdadala ng pagkain at mga tulong dahil hindi na kaya ng aking inay na maghanap-buhay. Ako naman, bagamat naglalako na rin ng isda ay sa madaling araw na lang at kapag walang pasok sa eskuwela. Pati ang inay ni Kuya Renan ay dumalaw rin.

Ngunit ang pinakahihintay kong dumalaw sa kanya ay si Kuya Renan. Kasi, alam kong masama ang loob niya kay inay at nais ko sanang bago pumanaw ang inay ay magkausap sila. nang dumalaw kasi ang kanyang inay ay wala ako. Sinabi lang ng inay na dumalaw ang kanyang inay at nagbigay ng isang kilong bigas at daing.

Sa araw-araw na lumipas ay pansin ko ang unti-unting paghina ng katawan ng aking inay. Nahirapan na rin siyang huminga. Alam kong araw kung hindi man ay oras na lang ang binibilang bago siya bawian ng hininga. Halos hindi na ako makapag-aral. Halos gabi-gabi na lang akong umiiyak.

Kinabukasan ng hapon, hindi ko inasahang darating si Kuya Renan. Nagulat na lang ako nang may nag “Tao po!” at nang tingnan ko, nasa harap na siya ng bahay, nakatayo, may dalang malaking supot. Naka-semi-fit na itim na t-shirt siya, low-waist na maong, at naka-sneaker. Hindi ko alam kung bakit nag sapoatos pa siya samantalang kapitbahay lang naman kami. Bagong paligo at talaga namang guwapong-guapo sa kanyang postura. Ngunit doon ako napangiti sa ayos ng buhok niya. Iyon bang nilagyan ng gell, at sinuklay patalikod na halos ang lahat ng buhok na ata ay lumapat sa kanyang anit, at ang kintab-kintab pa, lalo na ang kanyang noo. Gusto kong tumawa sa sa kanyang ayos. Para kasing sobrang napaka-pormal na kabaligtaran sa pagkakakailanlan ko sa kanya. Ngunit pinigilan ko ang aking ngiti. Ayaw kong mag assume na para sa akin ang pagpapapogi niya. 

Sobrang kabog ng aking dibdib sa pagkakita ko sa kanya, hindi malaman kung ano ang gagawin. Siya rin ay tila naiilang, hindi makatingin-tingin sa akin, napako sa kanyang kinatatayuan.

Nang nagkasalubong ang aming mga tingin, ang nasabi ko lang ay, “Halika sa loob...”

Nang nakaakyat na siya at sasamahan ko na sana patungo sa kuwarto ng inay, may hinugot siya mula sa dala-dalang supot at inabot niya ito sa akin. Isang kumpol ng mga maliliit na klaseng pulang rosas. “P-para saan ito?” ang tanong ko habang tinanggap ang mga bulaklak.

“Para sa iyo. Para bati na tayo, para hindi mo na ako iiwasan pa,” ang sagot niya.

Maluha-luha naman ako sa sinabi niyang iyon. Parang may kakaibang kilig akong nadarama, naglulundag ang aking kalamnan sa kanyang sinabi. Binitawan ko na lang ang isang ngiti. Gusto ko pa sanang makipag-usap sa kanya at manghingi ng patawad ngunit dumiretso na siya sa kuwarto ng inay. Sinundan ko na lang siya.

“M-mano po Tita… Kumusta na po kayo,” ang sambit niya matapos kunin ang kanang kamay ng inay. Nakita kong kagigising lang ng inay. Nagising siya sa pagdating ni Kuya Renan.

Tiningnan siya ni Inay. “Heto… medyo nahirapan. M-mabuti’t napadalaw ka,” ang sagot ng inay na habol-habol ang paghinga at halatang nahirapan na siya.

“Sabi kasi ng inay na hayan, may sakit po kayo. Heto po pala, may dala po ako sa inyong pagkain. May mga prutas po. May saging, may manga...”

Binitiwan ng inay ang isang pilit na ngiti. “S-salamat, Re-nan. N-napakabait mong bata.”

“Walang anuman po.”

Nang ibinaling ng inay ang kanyang paningin sa akin at itinutok ang kanyang mga mata sa bulaklak na dala ko, doon ako kinabahan. Syempre, obvious na bigay iyon ni Kuya Renan. Ayaw kong magalit siya sa akin. Ibinaba ko na lang ang bulaklak at naisip na ibigay iyon sa kanya. Ngunit bago ko pa man nagawa ito ay nagsalita siya, “B-binigyan mo pala si b-bunso mo ng bulaklak?” ang tanong niya kay Kuya Renan.

Napangiti ng hilaw si Kuya Renan. Iyong parang nag-aalangan. “O-opo. Matagal na kasi kaming hindi nagkausap.”

Ngunit imbes na magalit ang inay, binitiwan niya ang isang malalim na buntong-hininga. “Alam mo, Renan, gusto kong manghingi sa iyo ng patawad. Masakit sa akin ang sabihin na layuan mo si Bugoy. Alam ko naman kung paano mo siya tinulungan, inalagaan… m-may dahilan ang lahat. Ngunit ngayong nandito ka… masaya ako. Kasi, alam kong hindi na ako magtatagal pa. Bago ako bawian ng buhay, g-gusto kong s-sa iyo ko iiwan si B-bugoy. Maipangako mo ba sa akin iyan, Renan?

Sa sinabing iyon ng aking inay ay hindi ko napigilan ang aking mga luha. Hindi ko pa kasi tanggap na iwanan niya ako. Hindi ko alam kung kakayanin ko na wala siya.

“Nay… huwag po kayong magsalita nang ganyan. Maawa po kayo sa akin, Nay. Hindi ko po kakayain ang mag-isa, Nay!!!” ang sigaw ko.

“Anak… hindi ko rin kagustuhan ang lahat. Kung maaari lamang sanang nariyan ako palagi sa iyong tabi, at masaksihan ang iyong paglaki, ang pagkamit mo sa iyong mga pangarap. Ngunit hindi natin hawak ang takbo ng buhay anak. Kaya, wala tayong magawa kundi tanggapin ang lahat… Pilitin mo ang sarili mo ana na kakayanin ang lahat. Para sa akin, para ikabubuti mo. Para sa kinabukasan mo.”

Hindi ako nakasagot pa gawa nang aking paghagulgol.

“M-maipangako mo ba anak?”

“O-opo, opo inay,” ang pilit kong pagsasalita.

Ibinaling niya ang kanyang paningin kay Kuya Renan. “Maipangako mo bang hindi mo pababayaan si Bugoy?”

“O-opo. Opo Tita,” ang sagot ni Kuya Renan na naluluha na rin.

“B-bugoy… puwede bang iwanan mo muna kami ni Kuya Renan mo? M-may sasabihin lang ako sa kanya.”

Tumalima ako. Lumabas ako ng kuwarto dala-dala pa rin ang bulaklak na ibinigay ni Kuya Renan. Pagkatapos ng may 30 minuto ay lumabas si Kuya Renan sa kuwarto ng inay. Pansin ko ang lungkot ng kanyang mukha. Hindi ko alam kung dahil iyon sa kalagayan ng inay o dahil sa pinag-usapan nila.

Naupo siya sa papag, sa tabi ko, ang kanyang likuran ay isinandal sa dingding kung saan ay ipinatong niya ang kanyang dalawang siko sa magkabilang tuhod na nakaangat, ang mga kamay ay itinukod sa kanyang ulo. “A-anong sinabi niya sa iyo? ang tanong ko.

“Wala… kinumusta lang niya ako, nanghingi rin ako ng patawad sa… i-iyong ipinagawa ko sa iyo na sinabi mo sa kanya.”

“Iyon lang?”

“Oo… iyon lang.”

“Sorry talaga kuya na sinabi ko sa inay iyon. N-naguluhan lang po kasi ako.”

“Huwag na nating pag-usapan iyon. Wala na sa akin iyon. Oo, nagtampo ako sa iyo noong una, ngunit naisip ko na isang bata ka lang. Alam ko namang hindi mo pa lubusang naintindihan ang mga bagay-bagay.”

“S-salamat Kuya…”

“Atsaka, bunso kita. Hindi puwedeng hindi kita maintindihan.”

Binitiwan ko na lang ang isang hilaw na ngiti.

“Ang kalagayan ng inay mo ang ating asikasuhin sa ngayon,” ang dugtong niya. “Aalis muna ako. Magpaalam ako sa aking inay na samahan ka rito upang makatulong ako sa pag-alaga sa iyong inay at sa iyo.”

“T-talaga kuya?”

“Oo…” ang sagot niya at dali-dali na siyang umalis.

“B-bugoy… B-bugoy…” ang narinig kong tawag ng inay. Medyo kinabahan ako dahil mistulang nahirapan siya ngunit pinilit pa rin niyang sumigaw.

Dali-dali akong tumakbo patungo sa kuwarto niya. “Nay…” ang sagot ko nang naroon na ako sa loob ng kanyang kuwarto.

“H-halika B-bugoy… m-may s-sasabihin ako sa iyo.”

“O-opo Nay, makikinig po ako.”

“P-patawarin mo ako, anak. N-nagsinungaling ako sa iyo.”

“P-po???”

“B-buhay pa ang iyong itay. S-sinadya kong hindi sabihin sa iyo ito dahil sa matinding galit ko sa iyong ama.”

“T-tooo po, Nay?”

“O-oo anak… N-nagalit lang ako sa kanya dahil ipinagpalit niya ako sa isang… b-bakla. mayaman ang baklang iyon. Sinisiraan niya ako sa iyong itay. Kahit sa panahong iyon ay buntis na ako sa iyo, ipinagkalat ng bakla na ibang lalaki ang ama mo. May mga gawa-gawa pa siyang litrato upang maniwala ang iyong ama. At ang ikinasakit ng aking kalooban ay pinaniwalaan siya ng iyong ama. Siya ang pinili niya at iniwan niya ako. Sila ang nagsama. At hindi lang doon nagtapos ang kalbaryo ko. Binalaan ako ng baklang ka live-in ng iyong ama na papatayin kung hindi ako aalis. Kaya umalis ako. Ayaw kong madamay ang batang nasa sinapupunan ko. Ito ang dahilan kung bakit gusto ko siyang burahin sa aking isip, burahin sa ating buhay. Ito rin ang dahilan kung bakit nagalit ako sa ipinagawa ng Kuya Renan mo sa iyo. Dahil naalala ko ang papa mo, dahil naalala ko ang sakit ng nangyari sa atin. Kaya ayaw kong magiging bakla ka anak… Ayaw kong may masagasaan at masaktan kang damdamin, masisirang pamilya, may mga anak na magdusa, kung sakaling magmahal ka sa isang lalaki. Ayaw kong mangyari sa kanila ang nangyari sa sa atin. Buong buhay ay nagdusa tayo nang dahil sa kanila.”

Hindi ako nakaimik sa pagkarinig ko sa kuwento ng aking inay. Sa panahong iyon ay tila hindi ko pa kayang i-absorb ang lahat ng mga pangyayari sa aking isip.

“Maipangako mo bang hindi ka maging katulad sa ka live-in ng tatay mo anak?”

“O-opo nay. Pangako po…” ang nasabi ko na lang. Wala naman kasi akong choice.

“Maging matatag ka anak sa mga hamon ng buhay. Huwag kang susuko. Marami pang pagsubok at dagok ang haharapin mo. Ngunit lumaban ka, tumayo sa iyong mga paa. Habang malakas ka pa at gumagana pa ang iyong isip, may paraan upang lutasin ang problema. Ipangako mo sa akin na magsikap ka, anak at magiging mabait. Kung saan man ako naroon, magiging masaya ako para sa iyo, kung susundin mo ang mga payo ko…”

“O-opo Nay…” ang sagot kong muli. “Huwag na po kayong magsalita Nay. Hindi po makabubuti sa inyo. Magpahinga po kayo upang manumbalik po ang lakas ninyo,” ang sambit ko.

Hindi na siya umimik. Tiningnan na lang niya ako.

“Gusto ninyo pong kantahan ko kayo? Iyong palagi ninyong kinakanta sa akin kapag pinapatulog ninyo ako?” Ang tanong ko. Naalala ko kasi ang paborito niyang kantang iyon. Kahit sa bahay ay palagi rin niyang kinakanta rin ito. Halos walang araw na hindi ko naririnig itong kinanta niya. Kaya sa pabalik-balik niyang pagkanta nito ay naging paborito ko na rin.

Bahagya siyang tumango. Hinawakan ko ang isa niyang kamay at idinantay iyon sa aking pisngi.

Bakit ba ganyan, ang buhay ng tao

Mayroong mayaman may api sa mundo

Kapalaran kung hanapin ‘di matagpuan

At kung minsa’y lumalapit ng ‘di mo alam

Ohh bakit kaya may ligaya’t lumbay

Sa pag-ibig may bigo’t tagumpay…

Habang kumakanta ako ay pilit ding sumabay sa aking pagkanta ang inay. Kahit naiiyak, ipinagpatuloy ko pa rin ang aking pagkanta. Doon ko narealize na napakalalim pala ng kahulugan ng kantang iyon, lalo na sa buhay ng inay. Dati-rati, kapag kinanta niya iyon ay parang wala lang sa akin ito; isang ordinaryong kanta lang na bagamat hindi ako makarelate ay malungkot, may malalim na kahulugan, magandang pakinggan. Ngunit sa pagkakataong iyon habang kinanta ito naming dalawa ay tila mga sibat na tumutusok sa aking puso ang mga katagang nito. Napakatindi pala ng mensahe lalo na para sa aking ina, para sa aming dalawa. Kasi, damay ako sa mga pangyayari sa buhay niya. Simula nang magkaroon ako ng malay, nagisnan ko na ang mahirap na kalagayan namin. Isang kahig, isang tuka. At lalo na’t isa siyang single mother na nag-alaga at tumayong tatay at nanay para sa akin. Binabanggit din sa kanta ang tungkol sa pag-ibig na kung saan ay mistulang may pagtatampo. At para sa aking inay, isa itong masakit na katotohanan ng kabiguan sa pag-ibig.

Nang tinignan ko ang mukha ng aking inay, hindi pa rin pala siya natulog. Pansin kong may mga luhang dumaloy sa kanyang pisngi. Pinahid ko ang mga ito. Nang matapos ko nang pahirin, binitiwan niya ang isang hilaw na ngiti at pilit na nagsalita, “H-hanapin mo ang itay mo ha?”

“O-opo Nay…” ang sagot ko.

“S-sabihin mo na… h-hindi na ako galit sa kanya.”

Tumango ako sabay haplos sa kanyang pisngi. Pagkakita niyang tumango ako, doon niya ipinikit ang kanyang mga mata. Lumabas na lang ako at tinungo ang aking kuwarto. Doon na ako humagulgol upang hindi niya makita ang aking pag-iyak.

Maya-maya lang ay tinumbok ko na ang kusina at nagsaing ng aming hapunan. Naglugaw din ako gawa nang ayaw nang kumain ng inay ng solid na mga pagkain. Nang maluto na ang lugaw, nagsandok ako at inilagay ko sa isang mangkok. Bahagyang pinalamig ko.

“Nay… kumain po muna kayo,” ang sambit ko nang nasa loob na ako ng kuwarto ng inay, dala-dala ang mangkok na naglalaman ng lugaw. Inilatag ko ang mangkok sa kanyang tabi at marahan kong hinaplos ang kanyang braso upang magising siya. “Nay, Nay… kain na po muna kayo.”

Hindi siya gumalaw kaya’t hinawakan ko na ang kanyang braso at bahagyang hinila iyon. “Nay… kumain na po kayo,” ang muli kong paggising sa kanya na medyo nilakasan ko na ang aking boses.

Ngunit hindi pa rin siya gumalaw. Doon na ako muling nag-iiyak. Inalog ko na nang inalog ang kanyang katawan ngunit hindi na talaga siya gumising pa.

Dali-dali akong nagtatakbo patungo sa bahay nina Kuya Renan, nagsisigaw, “Kuya Renan! Kuya Renan!!! Ayaw pong gumising ng inay!!!”

Doon na nabulabog ang aming mga kapitbahay. Dali-dali silang nagsipuntahan sa aming bahay at tiningnan ang inay. Doon ko nalaman mula sa kanila na pumanaw na ang inay.

Halos walang humpay ang aking paghagulgol sa mga sandaling iyon habang abala ang mga tao sa pag-ayos sa bangkay.

Sa pagkakataong iyon ay hindi ko talaga alam ang aking gagawin. Mabuti na lang at naroon ang inay ni Kuya Renan at si Kuya Renan mismo. Sila ang nag-coordinate sa lahat ng preparasyon. Dahil wala nga kaming perang pambili ng kabaong, nag-ambag-ambag ang mga kapitbahay upang makabili ng plywood. Lahat ay nagtulong-tulong sa paggawa nito.

Siyam na araw ang lamay ng inay. Sa siyam na araw na iyon ay si Kuya Renan at mama pa rin niya ang nag-asikaso sa lahat - sa mga taong nakiramay, sa pagpapalibing, hanggang sa pinakahuling gabi ng dasal. Hindi rin ako iniwanan ni Kuya Renan. Doon na siya natutulog sa bahay.

Pagkatapos ng huling gabi ng dasal, kaming dalawa na lang ang naiwan sa bahay. Pareho kaming pagod, at walang tulog. At ako, mabigat na mabigat ang kalooban.

“Ang lungkot lang Kuya…” ang sambit ko habang nakaupo kaming dalawa sa papag, parehong nakasandal ang aming likod sa dingding na sawali.

“Ngayon ay alam mo na kung ano ang nararamdaman kapag nawala ang taong mahal mo.”

“Opo… ang sakit pala. Parang hindi ko kaya. Naawa rin ako sa aking inay. Parang ang hirap ng dinanas niya. Wala na nga siyang katuwang sa buhay, tapos nagdusa pa siya ng lihim sa kanyang sakit.”

“May aspeto naman sigurong naging masaya siya… kagaya nang dumating ka sa buhay niya. ‘di ba palagi ka namang honors, alam ko, bawat akyat niya sa stage at magsabit ng iyong medalya ay masaya siya.”

Doon na naman ako muling napaluha. Yumuko na lang ako.

“O.. huwag ka nang umiyak. Siguradong malulungkot ang inay mo kapag nakita kang ganyan.

“Naalala ko lang kasi ang graduation ko sa darating na buwan, Kuya. Baka valedictorian pa naman sana ako. At naalala ko rin ang sinabi ng inay na kapag nagtapos daw ako ng grade six at valedictorian pa, siya na raw ang pinakamasayang nanay sa buong mundo. Kaso, hindi pa siya umabot eh. Ang sakit lang… Tapos sabi pa niya, may sorpresa raw siya sa akin kapag naging valedictorian ako.”

“Hayaan mo. Nandito naman ako. ‘di ba, inihabilin ka niya sa akin. Kaya simula ngayon, ako na ang nanay mo, at ako na rin ang tatay. May kuya ka pa! O ‘di ba masaya?”

Tinignan ko siya. Binitiwan niya ang isang ngiti.

“Puwede mo akong yakapin, kung gusto mo,” ang dugtong pa niya.

Doon na ako yumakap. Mahigpit ang yakap ko, matagal... iyong yakap na tuwang-tuwa at may halong pananabik.

Maya-maya, natahimik kaming pareho.

“Ano ang plano mo ngayon?” ang tanong niya.

“Hindi ko alam eh. Pero syempre, magpatuloy sa pag-aaral. Maglalako ako ng isda sa gabi at madaling araw para may pambaon at pagkain.”

“Hindi ka na maglalako pa ng isda kapag naroon ka na sa amin. Sabi ng aking inay ay maaari ka raw tumira sa amin.”

“Eh… paano na lang itong bahay namin?”

“Lipat-lipat na lang. Pedeng dito tayo matutulog minsan, puwede ring sa amin.”

“Kapag sa inyo, dalawa lang ang kuwarto roon, para sa inay mo at sa iyo.”

“E, ‘di sa kuwarto ko ikaw matutulog. Wala namang problema kasi malaki naman ang kama ko, nakita mo naman, ‘di ba?”

“Puwede ba iyon? Tayong dalawa sa isang kama?”

“Oo naman! Bakit ayaw mo ba?”

“G-gusto naman.”

At iyon ang naging set-up namin ni Kuya Renan. Sa kanila na ako tumuloy sa sumunod na araw. Bago ko ini-lock ang aming bahay, bumulong ako ng pagpapaalam kay inay, “Nay… doon na muna ako kay Kuya Renan ah. Sa kanya mo naman ako inihabilin. Kaya sa kanila na lang muna ako titira. Huwag po kayong mag-alala Nay, kasi dadalawin ko pa rin naman ang bahay natin paminsan-minsan. Sabi ni Kuya, dito pa rin kami matutulog paminsan-minsan eh. Ma-miss kita, Nay…”

Unang gabi namin ni Kuya Renan sa bahay nila ay medyo naaasiwa pa rin ako. May kalakihan ang kuwarto niya kaysa sa akin. At syempre, mas malaki ang bahay nila kaysa sa amin, at yari pa sa kahoy at semento ito, hindi kagaya nang sa amin na yari sa kawayan. May electric fan, may paliguan sa loob ng bahay. Kahit papaano kasi ay may kabuhayan sina Kuya Renan. Mayroon silang isang bangka na palaisdaan. Ito ang naipundar ng kanyang itay noong buhay pa. Nang namatay naman ang kanyang itay, may pinagkakatiwalaan na silang tao rito. Tumatanggap na lang sila ng parte nila kapag may huli.

Sobrang naaasiwa ako sa unang gabi namin ni Kuya Renan. Kasi ba naman, bago siya natulog ay naligo muna siya. Syempre, kuwarto niya iyon kaya kitang-kita ko ang paghuhubad niya, ang pagtapis ng tuwalya, ang paglabas ng kuwarto upang pumunta sa paliguan nila, at ang pagbalik sa kuwarto na nakatapis pa rin ng tuwalya. Sariwang-sariwa pa sa isip ko ang pinapagawa niya sa akin noon at palagi itong tumatatak sa aking isip at nagbigay ng init at kakaibang kiliti sa aking katawan. Labing-tatlong taon na kaya ako. Dahil sa pagturo niya sa akin kung paano magparaos, halos araw-araw ko nang ginawa ito. At walang ibang nasa isip ko kundi siya. At sa pagkakataong iyon, halos abot-kamay ko na lang siya.

Aaminin kong naroon pa rin ang matinding pagnanasa ko kay Kuya Renan. Ngunit ang mas nakakaturete sa akin ang pananatili ng pagmamahal ko sa kanya.

Nang natulog na kami, halos hindi ako dalawin ng antok sa unang gabi pa lang namin. Lalo na’t naka-brief lang siya sa pagtulog. Tila walang ibang laman ang isip ko sa sandaling iyon kundi ang nasa loob ng kanyang brief. Naiimagine ko pa ang hitsura noon. Mataba, malinis ang pagkatuli, walang makikitang balat na umuusli, at wala ring ugat. Malinis kung sa malinis, at nasa 6 na pulgada ang haba kapag tigas na tigas. Parang natuyuan ng laway ang aking lalamunan.

Lahat ng kilos at galaw ng kanyang katawan sa ibabaw ng kama ay nararamdaman ko rin. Nariyan iyong tatagilid siya paharap sa akin, nariyan iyong tatalikod siya, nariyan iyong titihaya siya, nariyan iyong ipatong niya ang kanyang paa sa aking katawan, at nariyan iyong yayakapin lang niya ako. Minsan pa nga habang tatagilid siya sa akin, nakapatong ang isang paa sa aking harapan, nakayakap, at ang kanyang mukha ay halos idikit na lang niya sa aking mukha. Nalalanghap ko pa ang kanyang hininga, halos naririnig ko ang t***k ng kanyang puso. Ang nakakaturete pa kadalasan ay ang kanyang tumitigas na ari mismo ay ididiin niya sa aking katawan.

Kung gugustuhin ay puwede kong dukutin ang kanyang p*********i sa ilalim ng kanyang brief. Baka hindi siguro siya papalag. Kung nagawa niya dati ang ganoon sa akin, bakit hindi sa pagkakataong iyon. Wala namang kaibahan, maliban lang sa inihabilin ako ng nanay ko sa kanya. Ngunit hinahayaan ko na lang siya sa ganoong posisyon. Ayaw ko rin siyang itulak dahil sa kaloob-looban ko ay may kakaibang kiliti na nagpagising sa aking katawang lupa.

Hindi ko rin alam kung talagang tulog ba siya o sinadya ang kanyang ginawa. Ngunit ayaw ko nang malaman pa ito. Nakaukit sa aking isip ang habilin ng aking inay na hindi ako dapat maging bakla.

Iyon ang palaging set-up namin ni Kuya Renan lalo na pagdating sa pagtulog. Nakakalunod ang tukso. Nakakalula ang kilig. Sa pagnanasa pa lang, maaari ka nang labasan. Ngunit nagmatigas ang aking kalooban. Ayaw kong malabag ang pangako ko sa aking inay.

Dumating ang araw ng aking graduation. Base sa aking ipinangako sa aking inay, ako ang naging valedictorian sa aming batch. Masaya ako na nakamit ko ito, ngunit malungkot din na hindi na niya naabutan pa ang pagkamit ko sa aking pangako. Nakakalungkot. Inisip ko na lang na kung saan man siya naroon, sigurado akong nakangiti siyang nagmasid sa akin.

Dahil wala akong sapatos at damit, ang inay pa talaga ni Kuya Renan ang bumili ng mga iyon. Siya na rin ang tumayong magulang ko sa aking graduation. “Aba’y dapat lang na bago ang sapatos at damit. Ako kaya ang aakyat sa stage para sa iyong diploma,” ang biro ng inay ni Kuya Renan. Si Kuya Renan naman ang inassign ng kanyang ina na magsabit ng aking medalya sa aking pagiging valedictorian.

Sa aking valedictory address ay inihighlight ko ang kuwento ng aking ina, ang hirap na kanyang dinanas at ang matapang na pagsuong niya sa mga hamon ng buhay, lalo na sa pagtaguyod sa akin na mag-isa. Sinabi kong sa kanya ako humugot ng lakas at inspirasyon, at aral. Ikinuwento ko rin na noong malakas pa siya, nagpaparinig ako na sana ay bilhan niya ako ng bisekleta kapag naging valedictorian ako. Gusto ko kasing magkaroon ng bisekleta. Pero syempre, alam ko namang hindi kaya ng inay ang bumili noon. Kaya hanggang sa pagpaparinig na lang ako. Kinabukasan, nagulat na lang ako nang may inabot siyang isang box sa akin. Nang binuksan ko, tawa ako nang tawa dahil binilhan pala niya ako ng isang plastic na bisekleta. Sabi ko sa kanya, “Nang-iinis ka naman eh!” Pero sinagot din niya ako ng, “Sa ngayon, pagtiyagaan mo na lang muna iyan ha? Pero malay mo, sa susunod, hindi na plastic iyan. Baka kahoy na.” Pero binawi rin naman niya. Sabi niya, “Pipilitin kong maibigay sa iyo ang bisekleta anak... ano man ang mangyari, kahit kunin pa ako ng maykapal at hindi makadalo sa iyong graduation, pipilitin kong ibigay iyan sa iyo.” Doon ako nainis. Kasi ba naman, may sinabi pang kahit kunin siya ng maykapal. Ano iyon? Nagdadabog ako noong nag-walk out sabay sabi ng, “Inay naman eh! Sa lahat ng puwedeng sabihin ay iyan pa!” Iyon na pala iyon. Alam na pala niya ang sakit niya at inilihim lang sa akin. Kaya para sa inay ko, sobrang proud ako sa kanya. Kahit wala akong bisekleta, ok lang sa akin dahil ang mahalaga sa akin ay ang kanyang pagmamahal...

Pagkatapos ng aking Valedictory speech ay tinawag na ang magsabit ng aking medalya. Medyo natagalan si Kuya Renan ng pag-akyat sa entablado. At sobrang happy ako nang umakyat na siya ng entablado dahil may dala-dala siyang malaking karton na may ribbon. Tawa ako nang tawa kasi excited akong makita kung ano ba ang regalo niya at kailangan talagang dalhin iyon sa taas ng entablado samantalang puwede namang sa baba na lang. Naisip ko rin na baka akala niya ay puwede naman ang ganoon o sadyang excited lang siyang ipakita sa lahat na proud siya sa akin at may regalo siya.

Nang matapos na niyang isukbit sa aking leeg ang aking medalya, nagulat naman ako nang binuksan talaga niya ang box na kanyang dala-dala.

At doon na ako napaiyak dahil ang laman pala ng box na iyon ay bisekleta. “Basahin mo ang card” ang sambit niya, sabay kuha sa mikropono upang marinig ng mga tao.

Lalo pa akong napahagulgol sa nabasa ko. “Para sa aking pinakamamahal na anak. Congratulations. From Nanay.” Tapos nag-explain pa talaga si Kuya Renan. “Ibinilin po sa akin ang naipong pera ng nanay ni Bugoy at ako na ang pinakisuyuang magbigay nito sa araw ng graduation niya.”

Nagpalakpakan ang mga tao. Ang iba ay napaiyak. Ako naman ay habang napahagulgol, niyakap ko ng mahigpit si Kuya Renan.

Pagkatapos ng aking graduation, dumiretso ako sa libingan ng aking inay. Nagpasama ako kay Kuya Renan. Doon ay inialay ko ang aking medalya at diploma. Nagpakuha pa ako ng litrato sa puntod niya mismo. Bago ako umalis, nag-iwan ako ng mensahe sa aking inay.

“Nay... salamat pos a sorpresa ninyo. Grabe, hindi po ako makapaniwala na totohanin ninyo ang inyong sinabi. Mahal na mahal ko po kayo, Nay. Ang aking honors po ay iniaalay ko po sa inyo. At para po sa inyo Nay, magsisikap pa po ako at huwag sumuko sa mga pagsubok. Salamat sa mga payo mo. Salamat sa pag-aaruga mo sa akin sa kabila ng lahat. Salamat sa pagbibigay mo sa akin ng lakas at inspirasyon. Kung hindi po dahil sa iyo ay hindi ko po makakamit ang honor kong ito. Huwag po kayong mag-alala Nay, matatag po ako. At inaalagaan po ako ni Kuya Renan. Sana lang po ay palagi pa rin ninyo akong gabayan, lalo na kapag darating ang araw na panghinaan ako ng loob. Mahal na mahal ko po kayo Nay.”

Pagkagaling ng libingan ay dumiretso na kami ni Kuya Renan sa bahay. May munting salo-salo kasing inihanda ang kanyang inay at may mga bisita ring kapitbahay. Masayang-masaya ako dahil ramdam kong tanggap ako ng inay ni Kuya Renan.

Pagkatapos ng salo-salo sa bahay, dinala ako ni Kuya Renan sa downtown. Doon ay bumili sya ng dalawang bracelets, tig-iisa kami. Itim na may pulang kulay sa gitna. Ang ganda. Iyon daw ang regalo niya sa akin sa graduation ko.

Pagkatapos ay dinala naman niya ako sa isang restaurant. Iyong kamayan lang at mga sea-foods ang mga ulam. Dahil busog pa kami, nag-order na lang siya ng anim na beer at pulutan.

Bago dumating ang order, may hinugot siya sa kanyang bag. “May ibibigay pala ako sa iyo. Nalimutan ko kanina,” ang sambit niya.

At laking gulat ko nang tumambad sa aking mga mata ang isang kumpol na naman na mga maliliit na pulang rosas! “Para sa iyo...”

Hindi ko talaga lubos maisalarawan ang aking nadarama. Pangalawang beses na iyon na binigyan niya ako ng ganoong klaseng bulaklak. At syempre, sa edad kong iyon, ang alam ko ay babae lang ang binibigyan ng bulaklak. “P-para saan ito?” ang tanong ko.

“Para sa iyo nga. Kulit.”

“Ang ibig kong sabihin, bakit mo ako binigyan ng bulaklak?”

“Bakit? Ayaw mo ba? Kung ayaw mo e, ‘di ibalik ko na lang siya sa bag ko,” ang biro niya sabay tawa.

Hindi na lang ako nagtanong pa. Ayaw ko kasing sirain ang moment na iyon. Pero sa loob-loob ko, parang naguluhan ako sa kanyang inasta. Inamoy-amoy ko na lang ang mga bulaklak bago ko ito inilagay sa mesa. Nang dumating ang order, nagpasabi na kaagad ako. “Hindi ako umiinum kuya eh,” ang sambit ko.

“Graduation mo naman eh. At 12 years old ka na. Pede na kahit isang bote lang,” ang sagot naman niya.

“Sige ka, kapag naging lasengero ako, mumultuhin ka ng inay,” ang biro ko.

“Ah hindi naman ako papayag na maging lasenggero ka. Iinum ka lang kapag kasama mo ako.”

Tawanan.

Dumating ang order niyang pulutan at beer atsaka nagsimula na siyang uminum. Sa simula ay puro lang kami biruan, tawanan, kung anu-anong kuwento. Ngunit nang naubos na niya ang panlimang beer at halos maubos ko na rin ang isang bote ko, ramdam kong nalasing na ako. Ganoon din ang tingin ko kay Kuya Renan. Tila tinablan na siya.

Doon na naging seryoso ang usapan namin. “K-kuya, kayo pa rin ba ni Cathy?”

“Oo... bakit?”

“Wala lang. Dalawang taon na rin kayo, no?”

“Oo...”

“Mahal mo talaga siya?”

“Siguro.”

“Ay bakit siguro?”

“Tumagal kami ng dalawang taon eh. Kaya siguro,” sabay bitiw ng nakakalokong ngiti.

Tahimik. May kirot kasi akong nadarama sa aking puso.

“Ikaw... 12 years old ka lang pero ang talas na ng pag-iisip mo, ang pananalita mo. Para kang mas mature pa kaysa sa akin minsan eh.”

“Hindi naman po.”

“Dati, sinabi mo sa akin na mahal mo ako. Na gusto mo ay sa iyo lang ako, na wala akong ibang mamahalin dahil nasasaktan ka. Ganoon pa rin ba ang nararamdaman mo?” ang tanong niya.

Mistula akong nabilaukan sa tanong niyang iyon. Hindi ako nakaimik. Tila nawala bigla ang pagkalasing ko.

“Ganoon pa rin ba ang naramdaman mo sa akin, Tol?”

“Eh...”

“Eh, ano?”

---