Sa isang malamig na umagang pinipilit ni Romina na ipahinga ang isip, ang kaluskos ng sapatos sa sahig ang nag-abiso sa kanyang mga alingawngaw. May mga lalaking sumundo sa kanya mula sa tinutuluyan niya. Ngayong araw na raw ang kasal niya. Pero ano nga ba ang kahulugan ng kasal na ito? Hindi man niya nararamdaman ang anumang saya o pag-asa, wala rin siyang pagpipilian kundi sumunod. Para itong isang tagpong hindi niya maiwasan, isang sakripisyong iniatang sa kanya ng sariling pamilya.
Tahimik siyang dinala ng mga estranghero sa isang lugar na hindi niya nakikita, ngunit naririnig ang bawat hakbang at alingawngaw ng mga pinto at hagdan. Sa wakas, narating nila ang silid kung saan naroon ang papel na kailangang pirmahan. Iginaya sa kanyang kamay ang lugar kung saan pipirma, ngunit hindi niya alam kung ano ang nakasulat dito. Sapat na sa kanya ang masabi sa kanya na ito ang hinihintay ng kanyang mga magulang.
Kasabay ng paglagda niya, narinig ni Romina ang pag-aabot ng pera. Mga papel na ang halaga ay tila katumbas ng buong pagkatao niya. Walang alinlangan ang galak ng kanyang mga magulang; kapalit ng kanilang responsibilidad sa kanya ay ang kanyang kalayaan—ngunit hindi sa paraang kanyang hinangad. Parang nawala ang bigat sa dibdib ng kanyang mga magulang, habang ang kanya ay lalong bumigat.
Habang hinihintay ni Romina ang kasunod na mangyayari, nahuli ng kanyang pandinig ang pag-uusap sa pagitan ng kanyang mga magulang at ng mga lalaking sumundo sa kanya. Hindi nila alintana na naririnig niya ang bawat salitang binibigkas nila.
“Sigurado ba kayo dito, Sir Manuel?” tanong ng isa sa mga kalalakihan, ang tono’y may bahid ng alinlangan.
"Oo naman," mabilis na sagot ng kanyang ama, Manuel, na tila walang bakas ng pag-aalinlangan sa tinig. “Hindi ba’t kayo rin naman ang may nais ng kasunduang ito? Siya ay wala nang silbi rito. Kung hindi kami nag-alala sa kanyang kapakanan, hindi na sana namin ito pinayagan.”
Naramdaman ni Romina ang bigat ng bawat salitang iyon, parang dinidiin siya ng kanyang sariling dugo at laman sa lupa. Wala siyang halaga. Para sa kanila, siya ay isang pabigat na kailangang tanggalin mula sa kanilang mga balikat.
Nagpatuloy ang usapan, at narinig niya ang boses ng kanyang ina, na si Carmela, na puno ng kasiyahan at kasiyahan sa tila natamong tagumpay. “Mas maigi nang ganito. Isang bagong simula rin para sa aming anak, kahit papaano. Ano naman ang silbi ng isang bulag sa aming pamilya? Sa ganitong paraan, makakapag-focus na rin tayo sa tunay na mahahalagang bagay.”
May isang mabigat na tunog ng supot na tila puno ng salapi ang narinig niya kasunod ng ilang pag-usapan. Nang tila walang pag-aalinlangan, iniabot ng mga lalaki ang bayad para sa kasunduan. "Narito ang kabayaran. Tiyakin ninyo na hindi na siya babalik. Napagkasunduan na, hindi ba?"
"Oo, oo, ayos na ito," sagot ni Manuel, tila nagbibilang ng perang hawak niya. Ang kanyang ina naman ay walang tigil sa pagpasalamat, para bang sila’y nakatanggap ng bihirang biyaya.
Dumating ang sandali ng kanilang pagpapaalam, ngunit walang salita ng pagmamahal o pasasalamat na iniwan ang kanyang mga magulang. Wala silang iniwang paalam, walang haplos o yakap na maaaring magsilbing alaala ng isang ina at ama.
Nanatiling nakatayo si Romina, nararamdaman ang kalamigan ng realidad na walang nagmamalasakit sa kanya—ang pamilya na akala niya'y kanyang kanlungan ay siya rin palang susuko at magpaparaya. Tuluyan siyang iniwan ng mga magulang, tila isang gamit na hindi na kailangan.
Hindi pa rin lumalayo ang mga kalalakihan sa kanyang paligid nang marinig niya ang utos, "Dalhin na siya sa sasakyan." Dahan-dahan nilang ginabayan si Romina palabas ng silid, bawat hakbang ay may dala-dalang hinagpis at bigat na tila nagbabadya sa kanya ng hinaharap na hindi niya matatakasan.
Habang siya'y isinasakay sa sasakyan, hindi maiwasang mag-isip ni Romina—ito na ba ang kinahinatnan ng kanyang buong pagkatao?
Matapos ang lahat, iniwan siya ng mga ito, na para bang isa lang siyang gamit na ipinasa sa iba. Hindi man lang sila nagpaalam ng maayos. Nang silid na lang ang naiwan, naisip ni Romina kung saan nga ba siya dadalhin ng kanyang bagong kasunduan.
Sa ilang sandali pa, muli siyang dinala ng mga lalaking kasama niya kanina. Sa bawat hakbang ay nararamdaman niya ang kaba, hindi dahil sa bagong yugto kundi dahil sa kawalan ng kasiguraduhan. Wala siyang nakikita, at kahit pa nakatutok siya sa bawat tunog at pakiramdam, parang isang bangungot ang lahat. Sa wakas, huminto sila sa isang lugar na hindi niya matukoy kung ano ang hitsura, at isang malamig na tinig ng babae ang nagpakilala sa kanyang tabi.
"Magandang araw, ma’am," bati ng tinig ng babae. "Ako po si Ising, ang tagasilbi dito sa mansion. Huwag kayong mag-alala, pababa na ang inyong asawa para salubungin kayo."
"Ang… asawa ko?" tanong ni Romina, kahit pa para bang hindi pa rin makatotohanan ang lahat. Hindi niya alam kung ano ang isasagot ni Manang Ising, pero dama niya ang malamig na hangin na pumasok sa kanyang dibdib. Ang misteryosong lalaking ito na magiging kabiyak niya—ano ang dahilan ng kasunduang ito, at anong klaseng buhay ang naghihintay sa kanya?
Walang kasiguraduhan, walang pagmamahal, kundi isang kasunduang kailangan niyang tanggapin upang maging malaya sa paningin ng kanyang pamilya.
"Tara rito, dahan-dahan, ihahatid muna kita sa may sala para maupo ka." rinig niya pang sabi nito at dahan-dahan na inalalayan siya para maupo sa malambot na sofa. "Napakaganda mong tunay, Iha. Hindi na ako magtataka kung bakit ikaw ang pinili ni Senorito kahit pa---"
Kahit pa na bulag sya? hindi nito itinuloy ang sasabihin, pero alam niyang iyon ang kasunod non. Kahit pa na bulag siya at walang silbi.
Pilit siyang ngumiti sa ginang. "Manang... maari bang magtanong? ang totoo ay naguguluhan ako ngayon. Pero sinabi mo kanina na haharapin ako ng asawa ko?" ang pagaakala niya ay isang palabas lang ang kasal lalo pa at wala namang asawa ang humarap sa kanya kanina. Na marahil ay palabas lang iyon ng mga kalalakihan na sumundo sa kanya. Lalo pa at sigurado sya na hindi magaatubili pa ang kanyang mga magulang na siguraduhin ang lugar na pupuntahan niya.
Kung ganon ay nandito ang asawa nya?
"Kawawang bata, hindi mo ba alam na kinasal ka ngayon?" tanong nito sa kanya at hindi siya nakasagot. "Nandito ka iha sa---"
"Sa pamamahay ko." rinig niyang putol ng isang boses ng lalaki. Nakaramdam siya ng kaba sa unang beses na marinig ang boses nito.
Agad naman na tumayo si Ising at mabilis na yumuko para magpaalam at umalis na.
Nakiramdam si Romina, rinig nya ang yabag ni ising na palayo, samantalang may mga yabag naman na papalapit sa kanya.
"Nandito ka sa pamamahay ko, Romina. At ako ang asawa mo."